Opinia OZSS w sprawach o ograniczenie władzy rodzicielskiej, jak wygląda badanie i jak się przygotować?

Kiedy sąd zleca opinię biegłych i kto ją przygotowuje?

Dowód z opinii biegłego jest dopuszczany przez sąd w sprawie rodzinnej wtedy, gdy rozstrzygnięcie wymaga tzw. wiadomości specjalnych z zakresu wiedzy specjalistycznej. W sprawach o rozwód, alimenty, władzę rodzicielską sąd przeprowadza dowód z opinii biegłych, w tym w szczególności dowód z opinii psychologiczno-pedagogicznej sporządzonej przez opiniodawczy zespół specjalistów sądowych (OZSS), który działa przy sądzie, aby ocenić intensywność więzi dziecka z rodzicami, predyspozycje opiekuńczo-wychowawcze obojga rodziców, zbadać całokształt sytuacji opiekuńczo-wychowawczej małoletniego dziecka.

W takiej sytuacji mamy dwie możliwości: albo opinię sporządza opiniodawczy zespół sądowych specjalistów (art. 290¹ Kodeksu postępowania cywilnego, dalej „K.p.c.”) albo jest to opinia z listy biegłych prowadzonej przez prezesa danego sądu okręgowego (art. 278 K.p.c.). Każde z tych rozwiązań ma swoje wady i zalety.

Opinia OZSS jest z reguły tańsza (ok. 800-1000 zł). Koszt opinii biegłych z listy biegłych przy danym sądzie może wynosić 1500-5000 zł). Na opinię OZSS czeka się z reguły długo, o czym Pani już wie. Najczęściej 6-8 miesięcy, choć w niektórych miastach nawet 10-12 miesięcy i dłużej. Opinie biegłych z listy sporządzane są z reguły dosyć szybko, nawet w 1-2 miesiące, choć też wszystko zależy od obłożenia danego biegłego.

Jak przebiega badanie w OZSS i co obejmuje?

Niestety, nie ma większych możliwości przyspieszenia sporządzenia opinii. Terminy wyznaczane są według kolejności wpływu. Może Pani spróbować złożyć wniosek do sądu w swojej sprawie, aby zamiast opinii OZSS przeprowadzić dowód z opinii biegłych psychologa i pedagoga z listy prowadzonej przez prezesa sądu. Niemniej, tak jak wspomniałam, nie ma Pani gwarancji co do terminu, a i koszty sporządzenia opinii przez biegłych z listy mogą być bardzo wysokie.

Jeżeli chodzi o procedurę sporządzenia opinii przez biegłych OZSS w sprawie dotyczącej władzy rodzicielskiej, to z reguły rodzice wraz z dzieckiem wzywani są do stawienia się na badanie w konkretnym dniu i o konkretnej godzinie. Osoby przeprowadzające badanie ustalają Państwa dane personalne i przystępują do badań specjalistycznych. Badania przeprowadzane są na podstawie różnych metod badawczych, do których należą: analiza akt sądowych przez biegłych, badanie rodziców (obserwacja zachowania, przeprowadzenie wywiadu, rozmowy, testów). Przeprowadzane testy są różne, np. skala postaw rodzicielskich – wersja dla rodziców, wykorzystywany bywa kwestionariusz do oceny kandydatów na rodziców adopcyjnych, opiekunów, opiekunów prawnych i mediatorów, używana jest skala inteligencji emocjonalnej, czy kwestionariusz stylów radzenia sobie ze stresem. Badanie dziecka odbywa się na podstawie rozmowy z małoletnim uzupełnionej obserwacją zachowania i testami, np. skala jawnego niepokoju „Jaki jesteś?”, czy test niedokończonych zdań – wersja dla dzieci J.B. Rottera.

Najpierw spotkanie odbywa się z rodzicami celem zapoznania się z sytuacją rodzinną. W dalszej części badania rodzice spędzają czas wspólnie z dzieckiem, a biegli obserwują, jak wygląda interakcja pomiędzy rodzicami a dzieckiem, oceniają w ten sposób wzajemne relacje i więzi. Następnie biegli zazwyczaj przeprowadzają badanie dziecka w nieobecności rodziców, w specjalnie do tego przystosowanym, przyjaznym pomieszczeniu z zabawkami, klockami, maskotkami.

Następnie biegli przeprowadzają indywidualne rozmowy z rodzicami, podczas których zadawane są pytania dotyczące ich relacji z dzieckiem, zdolności opiekuńczych oraz życia rodzinnego. Biegli mogą dać rodzicom do rozwiązania testy psychologiczne, diagnostyczne i ankiety dotyczące kwestii potrzeb związanych z dziećmi. W zależności od ośrodka wymienione czynności mogą przebiegać w różnej kolejności.

Po zakończonym badaniu biegli opracowują materiał badawczy i konsultują się w zespole opiniującym. Na tej podstawie, jakiś czas po badaniu, wydają pisemną opinię, która trafia do sądu, a z sądu – do stron postępowania, które mogą się do niej ustosunkować, złożyć pisemne zastrzeżenia czy wnieść o sporządzenie opinii uzupełniającej albo nowej opinii. Termin, w którym biegli muszą sporządzić opinię, określa sąd, przy czym powinna być ona sporządzona w terminie nie dłuższym niż 21 dni od dnia zakończenia badania.

Opinia zawiera z reguły charakterystykę środowiska rodzinnego z uwzględnieniem sytuacji opiekuńczo-wychowawczej oraz charakterystykę psychologiczną osób badanych, a przede wszystkim wnioski będące odpowiedzią na tezy dowodowe postawione przez sąd.

Jak przygotować się do badania i czego unikać?

Przed terminem badania w OZSS warto zebrać wszystkie istotne dokumenty, takie jak dotychczasowe opinie psychologiczne, zaświadczenia od terapeutów, pedagogów i psychologów szkolnych, dokumentację medyczną oraz opinie z placówki. Może je Pani zabrać ze sobą na badanie i przekazać biegłym.

Ważne jest, aby podczas badania być po prostu autentycznym i naturalnym, otwartym na komunikację z biegłymi i drugim rodzicem. Powinna być Pani skoncentrowana i nie powinna się Pani spieszyć. Proszę nie próbować celowo nastawiać dziecka negatywnie do drugiego rodzica przed badaniem ani nie przygotowywać go do badania czy nie przekazywać dziecku, co ma mówić podczas badania, ponieważ zostanie to wychwycone przez biegłych i negatywnie ocenione.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego - Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296
2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59