Radio i telewizja w hotelu, kiedy właściciel musi płacić tantiemy za prawa autorskie?

Kiedy trzeba płacić za odtwarzanie muzyki lub programów?

Aby wyjaśnić sytuację, w jakiej się Pani znalazła, musimy sięgnąć do ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej „ustawa”). Słuchając radia czy oglądając telewizję, mamy do czynienia z utworami muzycznymi, słownymi i słowno-muzycznymi, filmowymi i in., które posiadają swoich autorów, czyli twórców. Zgodnie z treścią art. 17 ustawy twórcom przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworów i rozporządzania nimi na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworów. Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. W innym przypadku twórcy przysługuje wynagrodzenie.

Oprócz wynagrodzenia otrzymywanego na podstawie bezpośredniej umowy twórca otrzymuje również wynagrodzenie za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, czyli tantiemy należne od użytkowników, takich jak np. nadawcy radiowi czy telewizyjni. A zatem każda z osób korzystająca z utworu lub artystycznego wykonania musi się liczyć z koniecznością zapłaty wynagrodzenia, może nie samemu twórcy czy wykonawcy osobiście, ale właśnie organizacjom zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.

Minister właściwy dla spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego udziela organizacjom powołanym w formie stowarzyszenia zezwolenia na zarządzanie prawami autorskimi, a tym samym do inkasowania od użytkowników wynagrodzeń (czyli tantiem) należnych reprezentowanym przez te organizacje podmiotom. Do roku 2013 do odbiorców publicznych mogli zgłaszać się przedstawiciele wielu podmiotów uprawnionych do pobierania opłat za odtwarzanie muzyki: ZPAV (Związek Producentów Audio-Video), ZAIKS (Stowarzyszenia Autorów, dawniej Związek Autorów i Kompozytorów Scenicznych), SAWP i STOART (Stowarzyszenia Artystów Wykonawców i Stowarzyszenia Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Muzyczno-Słownych).

W lipcu 2013 roku Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego razem z przedstawicielami organizacji zbiorowego zarządzania ogłosili, że Zespół Orzekający Komisji Prawa Autorskiego zatwierdził wspólną tabelę stawek opłat organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi w zakresie odtwarzania. Oznaczało to, że odbiorca muzyki ma uiszczać tylko jedną opłatę poborcy reprezentującemu wszystkie podmiotowe organizacje. Organizacje zbiorowego zarządzania prawami pokrewnymi nie doszły do porozumienia i z tego powodu 10 października 2014 r. Minister Kultury wszczął z urzędu postępowanie w przedmiocie wyznaczenia jednej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskim i prawami pokrewnymi do wykonywania wspólnego poboru wynagrodzeń na polu eksploatacji „odtwarzanie”. Stronami postępowania są organizacje SAWP, ZASP, STL, ZPAV, SFP oraz STOART. Postępowanie nie zostało zakończone. A to oznacza, że jeden przedsiębiorca, jeden hotel lub pensjonat, jest zobowiązany do uiszczania opłat na rzecz kilku różnych organizacji. Jak dotąd nie ustanowiono jednej organizacji zbiorowego zarządu prawami autorskimi i pokrewnymi jako uprawnionej, w imieniu pozostałych, do poboru opłat z tytułu praw autorskich i pokrewnych. Natomiast opracowana Tabela stawek opłat jest bardzo szczegółowa i rozbudowana (z opisem 42 strony) i można ją pobrać na stronie ZPAV.

Kiedy można uniknąć opłat dzięki licencji ustawowej?

Niemniej jednak mamy tu pewną ciekawostkę. Otóż, art. 24 ust. 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zezwala na rozpowszechnianie w drodze publicznego odbioru utworów nadawanych przez organizacje radiowo-telewizyjne, nawet jeśli urządzenia te były umieszczone w miejscu ogólnie dostępnym, ale o ile nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych. Jest to tzw. licencja ustawowa dopuszczająca wyjątek od ogólnej reguły konieczności zapłaty wynagrodzenia za odtwarzanie utworów. Wydawałoby się więc, że organizacje zbiorowego zarządzania nie mogą żądać wynagrodzenia za publiczny odbiór utworów nadawanych przez radio, zgodnie bowiem z wymieniony art. 24 ust. 2 udostępnienie utworów za pośrednictwem odbiornika umieszczonego w miejscu publicznie dostępnym jest dozwoloną formą ich rozpowszechniania. Jednakże należy pamiętać, że odtwarzanie takie nie może mieć charakteru komercyjnego, czyli nie jest nakierowane na to, aby np. w Pani hotelu muzyka i programy radiowe i telewizyjne były tym magnesem przyciągającym klientów. Zatem Pani jako właściciel hotelu musiałaby wykazać (niestety ciężar dowodu spoczywa na Pani jako korzystającej z wyjątku od zasady), brak związku odbierania utworów nadawanych w programach radiowych i telewizyjnych z prowadzoną przez Panią działalnością gospodarczą i osiągania z tego tytułu jakichkolwiek korzyści majątkowych. Czyli musiałaby to być sytuacja, w której klienci nie będą poddawani oddziaływaniu odbioru. Dotyczyłoby to np. małych sklepów, gdzie klienci wchodzą na chwilę i przyciąganie ich muzyką czy programami radiowymi nie odgrywa żadnej roli, a jest ona raczej umilaniem czasu personelowi. Potwierdza takie stanowisko wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2005 r., sygn. akt I CK 164/05, a nadto pismo Ministra Kultury z dnia 10 września 2002 r., nr DP/WPA.024/355 , które m.in. mówi, że:

Aby zwolnić się (…) z obowiązku zapłaty wynagrodzenia na rzecz twórców i artystów wykonawców posiadacz odbiornika radiowego czy telewizyjnego umieszczonego w miejscu ogólnie dostępnym musiałby wykazać, że odbiór programu przez klientów sklepu nie łączy się, chociażby pośrednio, z osiąganiem przez niego korzyści majątkowych. W przypadku natomiast, kiedy urządzenia odbiorcze są umieszczane w miejscach ogólnie dostępnych, ale z przeznaczeniem tylko dla posiadacza urządzenia i jego pracowników, a nie dla klientów, wówczas należałoby przychylić się do zdania, że odbiór programu w takim przypadku mieści się w ramach dozwolonego użytku (…) dotyczy to również sytuacji, kiedy urządzenia odbiorcze są przeznaczone dla pracowników, a klienci jedynie „przy okazji” i w bardzo niewielkim stopniu mają możliwość słuchania lub oglądania programów radiowych czy telewizyjnych.

Trzeba zaznaczyć, iż z treści tego przepisu korzysta wielu przedsiębiorców w swoich sporach z organizacjami zbiorowego zarządzania, ale wzbudza on wiele kontrowersji, głównie z tego powodu, że mówi dość ogólnie o związku między umieszczeniem odbiornika w miejscu ogólnie dostępnym a uzyskaniem korzyści majątkowych. Nie muszą to być zatem korzyści bezpośrednie, ale pośrednie np. w takiej postaci, iż uprzyjemniają czas klientom, którzy przychodzą do miejsca, gdzie mogą posłuchać np. utworów z ulubionej stacji radiowej. Niewątpliwe licencja ta nie budzi kontrowersji jedynie w przypadku, gdy będzie się odnosiła do pomieszczeń biurowych, do których klienci zewnętrzni nie mają dostępu, natomiast miejsca komercyjne będą zawsze budziły spory.

Legalna muzyka bez opłat – alternatywy dla hotelarzy

Drugi sposób to korzystanie z nagrań, wobec których wymienione wyżej organizacje nie posiadają praw. Można zamówić u artysty nagranie kilku melodii, do których następnie posiądzie się prawa (najlepiej na podstawie umowy o dzieło z przeniesieniem praw autorskich). Jest jednak też prostszy sposób – można korzystać z muzyki opublikowanej przez samych artystów na licencjach Creative Commons (poza CCNC, czyli Creative Commons Non Commercial). Istnieją w Internecie portale, które zajmują się udostępnianiem takiej muzyki, puszczające bezpłatną muzykę do celów komercyjnych.

Skoro kontrola ZPAV wykryła, iż nie posiadała Pani stosownej umowy i nie wniosła opłat, jako właściciel jest Pani zobowiązana bezzwłocznie uregulować wszelkie należności wynikające z tego tytułu. Z drugiej strony jednak z przepisów nie wynika, że przedsiębiorca sam ma się zgłaszać do organizacji zbiorowego zarządzania. Dlatego to organizacje upominają się u przedsiębiorców o należne opłaty, ale kara jest dopiero wtedy, kiedy przedsiębiorca uchyla się od zapłacenia, natomiast nie przy pierwszej wizycie takiej organizacji.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych - Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83

2. Ustawa z dnia 15 czerwca 2018 r. o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi, Dz.U. 2018 poz. 1293