Zwolnienie chronionego nauczyciela

Rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem objętym ochroną związkową

Odpowiadając na Pańskie pytanie, uprzejmie informuję, że zgodnie z treścią art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1999 r. o związkach zawodowych (j.t.: Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854, z późn. zm) pracodawca bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej nie może:

„1) wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z imiennie wskazanym uchwałą zarządu jego członkiem lub z innym pracownikiem będącym członkiem danej zakładowej organizacji związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy,

2) zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na niekorzyść pracownika, o którym mowa powyżej,

— z wyjątkiem gdy dopuszczają to odrębne przepisy”.

Gwarancje trwałości stosunku pracy chronionego nauczyciela odnoszą się więc do:

• wypowiedzenia stosunku pracy,
• rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia,
• jednostronnej zmiany warunków pracy lub/i płacy na niekorzyść pracownika (nauczyciela).

Wyliczenie to ma charakter enumeratywny – oznacza to, że ochrona dotyczy wyłącznie sytuacji przewidzianych w cytowanym przepisie, np. upływ czasu, na który umowa była zawarta, powoduje rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem, niezależnie od tego, czy jest on objęty ochroną związkową, czy nie.

Oprócz tego trzeba zwrócić uwagę na przypadki przewidziane w art. 23 Karty Nauczyciela, w których rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło na podstawie przepisów prawa, a nie w ramach uprawnień pracodawcy, którymi on dysponuje stosownie do swej woli (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2004 r.; I PK 208/03). Można więc wyróżnić:

• czasową niezdolność nauczyciela do pracy spowodowaną chorobą, jeżeli okres tej niezdolności przekracza 182 dni, przy czym do okresu niezdolności do pracy wlicza się również przypadające w tym okresie przerwy obejmujące dni, w których w szkole, zgodnie z odrębnymi przepisami, nie odbywają się zajęcia;
• orzeczenie przez lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy;
• ukończenie przez nauczyciela 65 lat życia; jeżeli z ukończeniem 65 lat życia nauczyciel nie nabył prawa do emerytury, dyrektor szkoły przedłuża okres zatrudnienia, nie dłużej jednak niż o 2 lata od ukończenia przez nauczyciela 65 lat życia;
• uzyskanie negatywnej oceny pracy;
• cofnięcie skierowania do nauczania religii w szkole na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

Ochrona nie obowiązuje także w przypadkach przewidzianych w art. 36 Karty Nauczyciela, czyli takich, w których stosunek pracy nauczyciela wygasa z mocy prawa, czyli w razie:

• prawomocnego ukarania w postępowaniu dyscyplinarnym karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy oraz karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie trzech lat od ukarania lub karą wydalenia z zawodu nauczycielskiego;
• prawomocnego skazania na karę pozbawienia praw publicznych albo prawa wykonywania zawodu lub utraty pełnej zdolności do czynności prawnych;
• prawomocnego skazania za przestępstwo popełnione umyślnie;
• upływu trzymiesięcznego okresu odbywania kary pozbawienia wolności;
• stwierdzenia, że nawiązanie stosunku pracy nastąpiło na podstawie fałszywych lub nieważnych dokumentów albo zostało dokonane z naruszeniem warunków określonych w art. 10 ust. 5 pkt 1-5, z zastrzeżeniem art. 10 ust. 9 Karty Nauczyciela.

Wypowiedzenie umowy o pracę w stosunku do chronionego działacza związkowego

Należy przytoczyć fragment uzasadnienia do wyroku Sądu Najwyższego z 6 kwietnia 2006 r. (sygn. III PK 12/6). Według niego od pracodawcy wymaga się uzyskania uprzedniej zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej zarówno wtedy, gdy ma on zamiar wypowiedzieć umowę o pracę (rozwiązać stosunek pracy za wypowiedzeniem) w stosunku do chronionego działacza związkowego, jak i wówczas, gdy zamierza rozwiązać z nim umowę o pracę (stosunek pracy) bez wypowiedzenia z jakichkolwiek przyczyn, co obejmuje różne sytuacje – zarówno zawinione, jak i niezawinione przez pracownika (por. wyrok SN z 7 marca 2001 r.; I PKN 276/00, OSNAPiUS 2002 nr 22, poz. 549).

Przepisy K.p. i ustawy o związkach zawodowych nie przewidują wyłączenia ani ograniczenia ochrony wynikającej z art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych w odniesieniu do pracowników, wobec których – ze względu na naruszenie przez nich obowiązków pracowniczych – pracodawca zamierza rozwiązać umowę o pracę. Jeżeli pracodawca nie uzyskuje wymaganej przez prawo zgody na rozwiązanie stosunku pracy z chronionym pracownikiem będącym działaczem związkowym, to pracownikowi przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy, nawet w sytuacji, gdy dopuścił się naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych.

Co do zasady, Sąd Najwyższy nie wypowiadał się w kwestii odnoszącej się ściśle do nauczycieli związkowców. W judykaturze można znaleźć bardzo wiele orzeczeń dotyczących ochrony pracowników korzystających z ochrony związku zawodowego, ale nie konkretnie nauczycieli. W każdym z orzeczeń sąd podkreśla niemożność zwolnienia pracownika związkowca wbrew zakazowi związku zawodowego.

I tak na przykład zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2012 r. (III PK 52/11, LEC nr 1212059) dla objęcia ochroną stosunku pracy (wynikającą z art. 32 ust. 1 ustawy z 1991 r. o związkach zawodowych) pracownika będącego członkiem zakładowej organizacji związkowej, lecz niebędącego członkiem jej zarządu, wystarczy imienne wskazanie tego pracownika w uchwale zarządu, jeśli jednocześnie uchwała ta zawiera upoważnienie dla tego pracownika do reprezentowania zakładowej organizacji związkowej wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności z zakresu prawa pracy.

Brak zgody związku zawodowego na rozwiązanie stosunku pracy

Wybór nauczyciela do rozwiązania stosunku pracy – w razie spełnienia przesłanek z art. 20 ust. 1 ustawy z 1982 r. – Karta Nauczyciela – może być zakwestionowany przez sąd jedynie w przypadku oceny, że był on dowolny lub dyskryminujący.

Stosowanie klauzuli z art. 8 K.p. nie może być ograniczane tylko do ciężkiego naruszenia obowiązków pracownika. Brak zgody związku zawodowego na rozwiązanie stosunku pracy nie daje więc bezwzględnej ochrony stosunku pracy pracownika będącego reprezentantem związku.

Zgodnie z wyrokiem SN z dnia 3 października 2008r. (II PK 53/08, LEX nr 513005) związek zawodowy ma prawo chronić pracownika przed zwolnieniem. Nie wolno mu jednak, stosując tę ochronę, nadużywać wolności związkowej.

Dla potrzeb objęcia gwarancją zatrudnienia, o której mowa w art. 32 ustawy z 1991 r. o związkach zawodowych, członek zarządu zakładowej organizacji związkowej wyznaczony przez tę organizację jako osoba chroniona nie potrzebuje odrębnego poza członkostwem w zarządzie umocowania do reprezentowania organizacji wobec pracodawcy.

Dwóch nauczycieli i tylko jeden etat

W sytuacji, w której jest dwóch nauczycieli chronionych przed zwolnieniem z powodu przynależności do związku zawodowego i tylko jeden etat, dyrektor niestety nie może zwolnić żadnego z tych nauczycieli, nawet argumentując to przyczynami organizacyjnymi. W tej sytuacji powinien pozostawić nauczycieli na ich stanowiskach, rozdzielić etat na pół, a resztę etatu albo uzupełnić godzinami doraźnych zastępstw czy też zajęciami opieki nad uczniami, albo – w braku takich potrzeb – pozostawić nauczycieli w dyspozycji. Ewentualnie kolejnym wyjściem byłoby uzupełnianie etatu przez nauczycieli w innej szkole. Zwolnienie jednak nie wchodzi w grę.