Zrzeczenie się prawa do zachowku

Dziedziczenie w przypadku czworga rodzeństwa

W przypadku opisanym w pytaniu mamy do czynienia z dziedziczeniem ustawowym. Według art. 931 § 1 Kodeksu cywilnego w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 całości spadku.

W wyniku dziedziczenia ustawowego każdy z czworga rodzeństwa nabył spadek po 1/4 udziału. Z chwilą śmierci spadkodawcy każdy ze spadkobierców stał się współwłaścicielem (w 1/4 udziału) we wszystkich przedmiotach wchodzących w skład spadku.

Prawo do zachowku powstaje dopiero wówczas, kiedy spadkobierca nie otrzymał w żadnej postaci należnego mu zachowku, tzn. ani w postaci darowizny od spadkodawcy, ani w postaci zapisu, ani w powołaniu do spadku z ustawy. Roszczenie to powstanie np. w sytuacji, w której spadkodawca przed śmiercią darował cały swój majątek jednemu ze spadkobierców ustawowych.

Stosownie do art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Czy można przenieść na inną osobę wierzytelności z tytułu zachowku?

Osoba uprawniona do zachowku (np. osoba A) może przenieść na inną osobę (np. na osobę B) przysługującą jej wierzytelność z tytułu zachowku. Nie ma ku temu żadnych przeszkód prawnych. W tej kwestii orzekał Sąd Najwyższy – orzeczenie z dnia 13 lutego 1975 r. (sygn. akt: III CZP 91/74).

Jeżeli osoba A chce przenieść na osobę B wierzytelność z tytułu zachowku, należy dokonać cesji tej wierzytelności stosowną umową.

Stosownie do art. 509 § 1 Kodeksu cywilnego wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania.

Według § 2 powyższego artykułu wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.

Jeżeli więc osoba A przeniesie na osobę B swoją wierzytelność z tytułu zachowku, to osoba B występuje z roszczeniem o zachowek, przeciwko pozostałym spadkobiercom, we własnym imieniu. Nie występuje z pozwem w imieniu osoby A, bo ta przeniosła na niego swoje uprawnienia związane z zachowkiem.

Oczywiście może zdarzyć się taka sytuacja, że osoba B reprezentuje w postępowaniu o zachowek osobę A na podstawie pełnomocnictwa procesowego (jest to możliwe w przypadku rodzeństwa). Wówczas osoba B działa w imieniu osoby A.

Zrzeczenie się roszczenia o zachowek

Zrzeczenie się roszczenia o zachowek jest również możliwe. Zrzeczenie to zobowiązanie się uprawnionego do tego, że w przyszłości nie będzie dochodził od zobowiązanego roszczenia o zachowek. Takie zrzeczenie jest możliwe albo poprzez zawarcie w formie pisemnej umowy pomiędzy osobą uprawnioną do zachowku a spadkobiercami zobowiązanymi do zapłaty zachowku, albo w jednostronnym pisemnym oświadczeniu uprawnionego, w którym zrzeknie się on dochodzenia w przyszłości roszczenia o zachowek.

Należy tu zaznaczyć, że nie można zrzec się roszczenia o zachowek (jak i każdego innego) na rzecz innej osoby – można przenieść wierzytelność na inną osobę.

Jak już powyżej wspomniałem, z roszczeniem o zachowek można wystąpić wówczas, kiedy spadkobierca ustawowy nie otrzymał należnego mu zachowku w żadnej postaci.