Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku

W chwili obecnej Pana zięć nie musi jeszcze złożyć oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Jak wskazuje art. 1015 § 1 Kodeksu cywilnego (K.c.), oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

Nie zgodziłbym się do końca z opinią, którą Pana zięć usłyszał w ambasadzie, iż oświadczenie zięcia „nie jest nic warte”. Przepis art. 1015 § 1 K.c. mówi, iż termin 6 miesięcy liczy się od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania do spadku. Zięć jest powołany do spadku po ciotce w związku z faktem, iż jego matka odrzuciła spadek.

Zgodnie bowiem z art. 1020 K.c. spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku, a w jego miejsce do dziedziczenia są powołani jego zstępni (dzieci).

Jeżeli więc zięć, świadomy śmierci ciotki i faktu złożenia przez matkę oświadczenia o odrzuceniu spadku, również złożyłby takie oświadczenie (w terminie późniejszym po matce) i w odpowiedniej formie, takie oświadczenie byłoby ważne.

Po odrzuceniu spadku przez spadkobiercę ustawowego, dziedziczącego w pierwszej kolejności, sąd prowadzący postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku wzywa do udziału w sprawie osoby nabywające spadek w dalszej kolejności. W takiej sytuacji orzecznictwo i doktryna przyjmują, iż dla spadkobierców dziedziczących w dalszej kolejności termin 6 miesięcy do odrzucenia spadku liczy się od dnia otrzymania wezwania do udziału w postępowaniu.

Wymogi formalne dla oświadczenia o przyjęciu czy też odrzuceniu spadku wskazuje art. 1018 § 3 K.c., który stanowi:

„Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym”.

Uzupełnieniem art. 1018 § 3 jest art. 640 Kodeksu postępowania cywilnego, który mówi, że oświadczenie o prostym przyjęciu spadku lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku może być złożone przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie. Notariusz lub sąd prześle niezwłocznie oświadczenie wraz z załącznikami do sądu spadku.

Oświadczenie może być również składane w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku.

Ponieważ zięć przebywa w Kanadzie, do momentu przyjazdu do Polski nie wchodzi w grę złożenie oświadczenia przed sądem.

Pozostaje więc jedynie złożenie oświadczenia z podpisem urzędowo poświadczonym przez polskiego konsula, który za granicą wykonuje niektóre czynności notarialne.

Jak wskazuje art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 13 lutego 1984 r. o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity: Dz. U. z 2002 r. Nr 215, poz. 1823 ze zm.), konsul wykonuje czynności notarialne, a w szczególności:

• sporządza i poświadcza wypisy, odpisy, wyciągi i kopie dokumentów,
• poświadcza własnoręczność podpisów i znaków ręcznych na dokumentach,
• poświadcza datę okazania dokumentów, pozostawania osoby przy życiu lub w określonym miejscu oraz stawiennictwo lub niestawiennictwo osoby,
• przyjmuje oświadczenia.

Teoretycznie można by się zastanawiać, czy nie wystarczyłoby złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w formie przewidzianej przez miejscowe prawo kanadyjskie.

Zgodnie bowiem z art. 25 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe dla ważności oświadczenia woli wystarczy zachowanie formy przewidzianej przez państwo, w którym czynność jest dokonana.

„Art. 25. 1. Forma czynności prawnej podlega prawu właściwemu dla tej czynności. Wystarczy jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa, w którym czynność zostaje dokonana. Jeżeli umowę zawierają osoby znajdujące się w chwili złożenia oświadczeń woli w różnych państwach, wystarczy wówczas zachowanie formy przewidzianej dla tej czynności przez prawo jednego z tych państw”.

Niestety tak czy inaczej nie pozwoli to uniknąć wizyty w konsulacie celem legalizacji dokumentu, tj. potwierdzenia przez konsula, że dokument został sporządzony przez właściwie umocowany do wykonania tej czynności organ lub urzędnika kanadyjskiego zgodnie z prawem miejsca jego wystawienia, czyli prawem odpowiedniej prowincji Kanady.

Skoro zięć i tak musiałby udać się do polskiej placówki konsularnej, to najlepszym rozwiązaniem jest złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku i podpisanie oświadczenia przed konsulem, który poświadczy podpis.

Jeżeli zięć wyśle samo oświadczenie bez urzędowo (w tym wypadku przez konsula) poświadczonego podpisu – oświadczenie będzie bezskuteczne.

Matka zięcia nie może złożyć oświadczenia w imieniu swojego syna, bo nie ma do tego jego upoważnienia. Zięć mógłby upoważnić matkę do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, ale jak wskazuje art. 1018 K.c., upoważnienie dla jego ważności wymaga podpisu urzędowo poświadczonego, więc zięć, aby upoważnić matkę, również musiałby udać się do konsulatu.