Zatarcie skazania w polskim Kodeksie karnym

Prawomocne wyroki, którymi orzeczono kary za przestępstwo lub za przestępstwo skarbowe, a także prawomocne orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania podlegają rejestracji w Krajowym Rejestrze Karnym (potocznie nazywanym „rejestrem skazanych”), którego prowadzenie normuje ustawa z dnia 24 maja 2000 r. (Dz. U. Nr 50, poz. 580 z późn. zm.).

Istotę instytucji zatarcia skazania określa przepis art. 106 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm. – dalej w skrócie K.k.), zgodnie z którym, z chwilą zatarcia skazania uważa się je za niebyłe, a wpis o skazaniu usuwa się z rejestru skazanych. Innymi słowy, zatarcie skazania tworzy pewną fikcję prawną – uznania skazania za niebyłe. Skutki skazania, dotyczące zarówno sfery prawa karnego jak i w sytuacji społeczno-zawodowej skazanego, nie mogą wszak ciągnąć się za skazanym w nieskończoność.

Zatarcie skazania oznacza, że skazanemu na powrót przysługuje status osoby niekaranej. Za taką musi być on uważany w świetle prawa i sam również na status niekaralności może się powoływać we wszystkich sferach życia, wobec wszystkich organów, władz i osób, m.in. składając zeznania, oświadczenia, wypełniając kwestionariusze itd.

Zatarcie skazania może nastąpić:

1. z mocy samego prawa,
2. na podstawie postanowienia sądu albo
3. w wyniku zastosowania aktu łaski przez Prezydenta RP (art. 139 Konstytucji).

Długość okresu, licząc od daty uprawomocnienia się wyroku sądu, po którym następuje zatarcie skazania, zależy od ciężaru gatunkowego popełnionego przestępstwa. I tak, w razie skazania na karę pozbawienia wolności lub karę 25 lat pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje, z mocy prawa, z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania (art. 107 § 1 K.k.).

W razie skazania na karę dożywotniego pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje, z mocy prawa, z upływem 10 lat od uznania jej za wykonaną, od darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania.

W razie skazania na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, zatarcie skazania następuje, z mocy samego prawa, z upływem 5 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania.

W razie odstąpienia przez sąd od wymierzenia kary, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia. Jeżeli orzeczono środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem jego wykonania.

Powyższe okresy zatarcia skazania z mocy prawa mogą zostać skrócone w drodze wydania odpowiedniego postanowienia przez sąd.

Sąd może, na wniosek skazanego, zarządzić zatarcie skazania na karę pozbawienia wolności już po upływie 5 lat, jeżeli skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara pozbawienia wolności nie przekraczała 3 lat. W razie skazania na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, na wniosek skazanego, sąd może zarządzić zatarcie skazania już po upływie 3 lat.

W uzupełnieniu powyższych rozważań należy wskazać, że skazanie ulega zatarciu z mocy samego prawa także z upływem 6 miesięcy od pomyślnego zakończenia okresu próby przy warunkowym zawieszeniu orzeczonej kary (art. 76 § 1 K.k.) oraz w sytuacji, gdy według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, jak miało to miejsce dotychczas (art. 4 K.k.).

Zgodnie z przepisem art. 106a K.k. nie podlega zatarciu skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15.

Jeżeli zdarzyło się tak, że sprawcę skazano za dwa lub więcej przestępstw, jak również jeżeli skazany po rozpoczęciu, lecz przed upływem, okresu wymaganego do zatarcia skazania ponownie popełnił przestępstwo, dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań (art. 108 K.k.). Innymi słowy, muszą zostać spełnione warunki do zatarcia każdego z przestępstw, zanim którekolwiek będzie można usunąć z Krajowego Rejestru Karnego.

Wyjątek od powyższej zasady przewiduje art. 107a K.k., zgodnie z którym w/w przepisu nie stosuje się w razie skazania przez sąd innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, a zatarcie takiego „zagranicznego” skazania następuje zgodnie z prawem państwa, w którym to skazanie nastąpiło.

Stan prawny obowiązujący na dzień 07.05.2012