Zadłużanie się starszej osoby - wstrzymanie egzekucji i ubezwłasnowolnienie

Ustalenie etapu egzekucji

W tej złożonej sprawie przydadzą się zarówno kroki prawne, jak i sprawność organizacyjna w zakresie czynności faktycznych (być może niekiedy o cechach niemalże detektywistycznych). Różne wspomniane przez Pana egzekucje prowadzone są według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (skrótowo: K.p.c.); dotyczy to także postępowania egzekucyjnego (które prowadzone jest głównie według K.p.c. oraz przepisów ustawy o komornikach sądowych i egzekucji). Bardzo ważne jest ustalenie, na jakim etapie są poszczególne sprawy (w tym z zakresu egzekucji). Samo zajęcie tytułu prawnego do mieszkania (przez wpis w księdze wieczystej) – choć niepokojące – jest mniej groźne od licytacji komorniczej; zapobieżenie licytacji jest ważniejsze od „walki z wpisem w KW”.

Proszę zwrócić uwagę na brzmienie artykułu 174 § 1 (sąd zawiesza postępowanie z urzędu) punkt 1) K.p.c.: w razie śmierci strony lub jej przedstawiciela ustawowego, utraty przez nich zdolności procesowej, utraty przez stronę zdolności sądowej lub utraty przez przedstawiciela ustawowego charakteru takiego przedstawiciela. Bardzo ważne jest użycie formy trybu oznajmującego zawiesza. Oznacza to obowiązek zawieszenia postępowania cywilnego, jeśli zostanie do niego skierowana informacja wskazująca (a zwłaszcza udowadniająca) wystąpienie takowych okoliczności; ma to analogiczne zastosowanie do postępowania egzekucyjnego.

Konieczność podjęcia postępowania o ubezwłasnowolnienie

Opis sytuacji wskazuje na potrzebę podjęcia starań o ubezwłasnowolnienie Pańskiego taty. Postępowanie z wniosku o ubezwłasnowolnienie – art. 544 i następne K.p.c. – może trwać dość długo (zwłaszcza z uwagi na potrzebę przeprowadzenia dowodu z opinii specjalistycznej). Dlatego (dla zawieszenia postępowania) ważne może być przedstawienie sądowi – lub komornikowi (w postępowaniu egzekucyjnym) – informacji o sprawie z wniosku o ubezwłasnowolnienie Pańskiego taty (dowodem może być zaświadczenie z sądu lub odpis skierowanego do sądu wniosku o ubezwłasnowolnienie). Wprawdzie od wyniku postępowania o ubezwłasnowolnienie (najczęściej) nie zależy merytoryczne rozstrzygnięcie innego postępowania cywilnego, ale już samo toczenie się postępowania z wniosku o ubezwłasnowolnienie wpływa na bieg innego postępowania; dlatego można pomocniczo wskazać na pierwszą ze wskazanych w art. 177 K.p.c. przesłanek zawieszenia postępowania na wniosek (jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego).

Starania o zawieszenie postępowań egzekucyjnych

Ważne jest (zwłaszcza dla zawieszenia postępowania) już powiadomienie określonych organów – sądu (zapewne w więcej niż jednej sprawie) oraz komornika (być może nawet więcej niż jednego, chociaż zasadniczo parę egzekucji powinien prowadzić jeden komornik) – to jednak pozostaje problem możności bieżącego reprezentowania Pańskiego taty przez kogoś innego (np. przez Pana). Dlatego we wniosku o ubezwłasnowolnienie Pańskiego taty należałoby zawrzeć wniosek szczegółowy o ustanowienie dla niego doradcy tymczasowego (na czas prowadzenia sprawy o jego ubezwłasnowolnienie). W przepisach o sprawach cywilnych z zakresu ubezwłasnowolnienia (art. 544 i następne K.p.c.) zawarto (między innymi) artykuł 548 K.p.c., który stanowi:

„§ 1. Jeżeli wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy osoby pełnoletniej, sąd może na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu, przy wszczęciu lub w toku postępowania, ustanowić dla niej doradcę tymczasowego, gdy uzna to za konieczne dla ochrony jej osoby lub mienia.

§ 2. Przed ustanowieniem doradcy tymczasowego należy wysłuchać osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

§ 3. Doradcą tymczasowym należy ustanowić przede wszystkim małżonka, krewnego lub inną osobę bliską, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na dobro osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

§ 4. Sąd może zwrócić się do organizacji pozarządowej wymienionej w art. 546 § 3 o wskazanie osoby, która mogłaby być ustanowiona doradcą tymczasowym.

§ 5. Postanowienie o ustanowieniu doradcy tymczasowego staje się skuteczne z chwilą doręczenia go osobie, której dotyczy wniosek. W wypadkach określonych w art. 556 postanowienie staje się skuteczne z chwilą wydania”.

W uzasadnieniu (dotyczącym zwłaszcza wniosku o ustanowienie doradcy tymczasowego) należałoby wykazać cel ustanowienia takiego doradcy oraz byłoby dobrze zaproponować kandydata do pełnienia takiej funkcji (np. kogoś z grona rodzinnego). Im większa będzie Pańska wiedza o różnych sprawach (przydać się mogą nawet same oznaczenia spraw, jeśli brak innych danych), tym łatwiej byłoby uzasadnić potrzebę ochrony interesów majątkowych Pańskiego taty.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie

Pan jest uprawniony (jako syn) zawnioskować o ubezwłasnowolnienie Pańskiego taty (art. 545 K.p.c.). Wniosek taki kieruje się do sądu okręgowego.

We wniosku może przydać się wskazanie (jako uczestników) innych osób z grona rodzinnego – zwłaszcza mogących okazać pomoc w zaistniałej sytuacji; przepisy prawne nie zobowiązują do wskazania np. wszystkich dzieci osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie (co może zaskakiwać i miewa różne skutki praktyczne). Sąd zadecyduje (w przypadku ubezwłasnowolnienia) o rodzaju ubezwłasnowolnienia – można (zwłaszcza we wniosku o ubezwłasnowolnienie) przedstawić własną propozycję w tym zakresie. Wyróżnia się: ubezwłasnowolnienie całkowite oraz ubezwłasnowolnienie częściowe. Ubezwłasnowolnienie całkowite skutkuje brakiem zdolności do czynności prawnych – art. 13 Kodeksu cywilnego (skrótowo: K.c.). Ubezwłasnowolnienie częściowe oznacza pozostawienie ubezwłasnowolnionemu ograniczonej zdolności do czynności prawnych – art. 16 K.c. Przepisy o zdolności do czynności prawnych zawarto w art. 10 i następne K.c.

Związek zdolności prawnej ze zdolnością procesową (bardzo ważną, szczególnie w świetle artykułu 174 K.p.c., ustawodawca wyraził w treści artykułu 65 K.p.c.:

„§ 1. Zdolność do czynności procesowych (zdolność procesową) mają osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne, o których mowa w art. 64 § 1¹.

§ 2. Osoba fizyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych ma zdolność procesową w sprawach wynikających z czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie”.

Działania po ubezwłasnowolnieniu

Po ubezwłasnowolnieniu (gdyby do niego doszło) zostałby ustanowiony kurator (w przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego) lub opiekun (w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego). Ustanowienie kuratora lub opiekuna dokonuje „sąd opiekuńczy” (w pierwszej instancji: jeden z wydziałów sądu rejonowego). Kandydat do pełnienia takich funkcji (a także kandydat na doradcę tymczasowego) powinien zapoznać się z art. 145 i następnymi Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (skrótowo: K.r.io.) – w tych przepisach uregulowano pełnienie takich funkcji oraz nadzór „sądu opiekuńczego” nad ich pełnieniem; przepisy te (wprost dotyczące opieki nad małoletnim) mają odpowiednie zastosowanie do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie oraz do różnych rodzajów kurateli.

W K.r.io. (a dokładnie w jego art. 183) ustawodawca przewidział możność ustanowienia (przez sąd rejonowy, jako „sąd opiekuńczy”) kuratora dla niepełnosprawnego. Gdyby chodziło o wyłącznie przeszłe sprawy Pańskiego taty, to być może taki wariant (przynajmniej przejściowo) byłby właściwy. Skoro jednak Pański tata nadal jest aktywny (np. wytacza powództwa), to byłby władny nawet niweczyć działania kuratora (ustanowionego „w trybie” art. 183 K.r.io.) – np. wycofując składane przez takiego kuratora wnioski lub wytaczając kolejne powództwa; ustanowienie kuratora dla niepełnosprawnego nie stanowi ingerencji w jego zdolność do czynności prawnych – właśnie dlatego zasadne może być zawnioskowanie o ustanowienie doradcy tymczasowego.

W sprawach cywilnych ważna jest odpowiednia aktywność (art. 230 K.p.c.) oraz wywiązanie się z prawnego obowiązku udowodnienia okoliczności (faktów), z których wywodzi się skutki prawne (art. 232 K.p.c., art. 6 K.c.). Szczególnie ważnymi okolicznościami mogą okazać się zagadnienia dotyczące stanu zdrowia Pańskiego Taty oraz niektórych dokonywanych przez niego czynności prawnych. Bez znajomości akt można jedynie formułować ostrożne hipotezy; one dotyczą np. prób wzruszania orzeczeń sądowych (np. przy pomocy skargi o wznowienie postępowania) lub podważania (być może na drodze sądowej) nieważnych (art. 58 K.c.) oświadczeń woli Pańskiego taty – do wad oświadczenia woli (art. 82 i następne K.c.) zalicza się (między innymi) oświadczenie złożone przez osobę będącą „w złym stanie psychicznym” (art. 82 K.c.).

Pisanie pism (np. do: odnośnej spółdzielni mieszkaniowej, sądu / sądów, komornika / komorników), zasięganie informacji (np. w trakcie spokojnych rozmów z Pańskim tatą), informowanie o postępowaniu w sprawie ubezwłasnowolnienia – to może się bardzo przydać. Pisma trzeba składać za pokwitowaniem przyjęcia (np. przez biuro podawcze) lub wysyłać listami poleconymi (i to „za zwrotnym potwierdzeniem odbioru”).