Zaciąganie prywatnych kredytów przez wspólnika spółki jawnej

W celu odpowiedzi na Pańskie pytanie należy sięgnąć do przepisów Kodeksu spółek handlowych (w skrócie K.s.h.) oraz postanowień przesłanej przez Pana umowy.

W literaturze tradycyjnie przyjmuje się podział kompetencji wspólników w spółkach osobowych (taką spółką jest m.in. spółka jawna).

Obok reprezentacji obejmującej wszystkie czynności sądowe i pozasądowe wyróżnia się ściśle z nimi związane prowadzenie spraw spółki, wiążące się z przygotowaniem i wykonaniem czynności ze sfery reprezentacji. Pierwsze dotyczą stosunków zewnętrznych, czyli takich, w których wobec spółki występują osoby trzecie, drugie stosunków wewnętrznych, a więc między wspólnikami a spółką.

Zgodnie z art. 29 K.s.h.:

§ 1. „Każdy wspólnik ma prawo reprezentować spółkę.

§ 2. Prawo wspólnika do reprezentowania spółki dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki.

§ 3. Prawa reprezentowania spółki nie można ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich”.

Zakres uprawnień przyznanych wspólnikowi reprezentującemu spółkę art. 29 K.s.h. określa bardzo szeroko w porównaniu z dawnym art. 84 Kodeksu handlowego, który wiązał zakres prawa reprezentacji z czynnościami związanymi z prowadzeniem jakiegokolwiek przedsiębiorstwa handlowego.

Zasadą jest reprezentacja przez wspólników. Zasady reprezentacji powinny być określone w umowie spółki. Co istotne, przyznane wspólnikowi prawo do reprezentacji nie może być ograniczone w stosunkach zewnętrznych. Oznacza to dopuszczalność ograniczeń między wspólnikami, które nie wywołują jednak skutków prawnych na zewnątrz. Możliwe jest więc ustalenie reguł reprezentacji między wspólnikami (np. wyłączenie niektórych od prawa reprezentowania, wskazanie kwoty, powyżej której wspólnik nie może dokonać czynności itp.), co nie będzie miało znaczenia dla ważności i skuteczności czynności wobec osób trzecich. Co najwyżej w stosunkach wewnętrznych może być podstawą roszczeń między wspólnikami. Dla kontrahenta spółki wspólnik jawny zawsze działa w granicach umocowania. Wspólnicy mają pełną kompetencję do reprezentacji, która wynika z ustawy.

W literaturze prezentowany jest pogląd, zgodnie z którym obecne brzmienie art. 29 oznacza, że absolutnie każda czynność podjęta w imieniu spółki przez wspólnika wiąże spółkę, i to bez względu na ewentualne naruszenie zasad prowadzenia spraw spółki (A.W. Wiśniewski, Niektóre problemy nowej regulacji prawnej handlowych spółek osobowych, Palestra 2001).

Z kolei zgodnie z art. 39 K.s.h.:

§ 1. „Każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki.

§ 2. Każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności spółki.

§ 3. Jeżeli jednak przed załatwieniem sprawy, o której mowa w § 2, choćby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej przeprowadzeniu, wymagana jest uprzednia uchwała wspólników”.

Generalną zasadą jest, że w zakresie zwykłych czynności sprawy mogą być podejmowane pojedynczo przez każdego wspólnika. Jeżeli czynność ma charakter przekraczający zakres zwykłych czynności spółki, potrzebna jest uchwała wszystkich wspólników, w tym także tych, którzy są wyłączeni od prowadzenia spraw (oczywiście wspólnicy mogą te kwestie uregulować inaczej w umowie spółki).

Problematyce tej poświęcone zostały dwa orzeczenia Sądu Najwyższego, które dotyczą spółki cywilnej, ale wydaje się, że będą miały zastosowanie do spółki jawnej:

„W razie gdy w umowie spółki cywilnej uzgodniono podział między określonych wspólników zadań w zakresie prowadzenia działalności spółki, nie wprowadzając przy tym żadnych ograniczeń (kwotowych lub innych), określa to zakres zwykłych czynności, do wykonania których dany wspólnik jest umocowany” (uchwała SN z dnia 13.02.1997 r., sygn. akt I CKN 85/96,)

oraz

„Z zestawienia art. 866 i 865 § 2 k.c. wynika, iż kiedy brak wymienionej w art. 866 umowy lub uchwały, każdy wspólnik może sam ze skutkiem wobec spółki zaciągać zobowiązania mieszczące się w zakresie zwykłych czynności spółki. Zaciągnięcie zaś, ze skutkiem dla spółki, zobowiązań przekraczających zakres zwykłych czynności spółki zastrzeżone jest dla wszystkich wspólników. Przy rozstrzyganiu, czy dana czynność należy czy też nie należy do zwykłych czynności spółki, należy mieć na względzie w szczególności takie właśnie okoliczności konkretnego przypadku, cel i determinowany nim rodzaj działalności spółki, przynależność ocenianej czynności do tego rodzaju działalności oraz jej doniosłość z punktu widzenia rozmiaru tej działalności” (wyrok SN z dnia 05.06.1997 r., sygn. akt I CKN 70/97).

Z kolei zgodnie z art. 43 K.s.h. „w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest zgoda wszystkich wspólników, w tym także wspólników wyłączonych od prowadzenia spraw spółki”.

Przepisy nie definiują czynności zwykłych spółki i czynności przekraczających zwykłe czynności spółki. Przyjąć należy generalnie, że o zaliczeniu do jednej bądź drugiej kategorii decydują stosunki danej spółki. Może się zdarzyć, że to, co w jednej spółce będzie czynnością zwykłą, w innej będzie czynnością przekraczającą zwykłe czynności. W tym przypadku decydujące jest odniesienie się do rodzaju czynności czy też do wartości majątku spółki itd.

Czynnościami przekraczającymi zakres zwykłych czynności spółki są te wszystkie, które według stosunków danej spółki, ale i szerzej – w stosunkach obrotu – powinny uzyskać akceptację wszystkich wspólników. W doktrynie wskazano przykładowo czynności przekraczające zwykłe czynności spółki: zmianę profilu działalności gospodarczej, decyzje inwestycyjne, nabycie lub zbycie nieruchomości, podpisanie spisu inwentarza lub bilansu, przyjęcie nowego wspólnika, zwolnienie wspólnika od prowadzenia spraw, wystąpienie z powództwem o pozbawienie wspólnika prawa do reprezentacji, zgodę na zajmowanie się działalnością konkurencyjną, czynności, które związane są ze szczególnym ryzykiem lub grożą kolizją interesów prowadzącego sprawy spółki wspólnika i spółki lub wspólników, tj. poręczenie wekslowe na znaczną kwotę, dokonanie wspólnej transakcji przez spółkę i wspólnika z osobą trzecią, zabezpieczenia kredytowe, długoterminowe dostawy, wybudowanie nowych budynków, zakładanie oddziałów.

Mając na uwadze powyższe, stanąłbym na stanowisku, iż opisane w pytaniu czynności Pańskiego wspólnika powodujące obciążenie majątku spółki (np. poręczenia wekslowe) należy traktować jako sprawy przekraczające zwykłe czynności spółki.

W związku z tym na ich dokonanie potrzebna była zgoda wszystkich wspólników, a więc także Pana. Z załączonej przez Pana umowy nie wynika bowiem, aby wspólnicy uregulowali tę kwestię inaczej.

W tym miejscu należy się zastanowić, jakie konsekwencje prawne pociąga za sobą dokonanie przez wspólnika czynności przekraczającej zwykły zarząd bez zgody pozostałych wspólników.

W literaturze prezentowane są na ten temat dwie odmienne koncepcje. Wedle pierwszej z nich, w przypadku gdy wspólnicy nie potwierdzą tej czynności, staje się ona bezwzględnie nieważna.

Natomiast wedle drugiej koncepcji taka czynność jest ważna, stanowi jednak naruszenie wynikającego z mocy prawa zobowiązania i powoduje obowiązek naprawienia poniesionej przez spółkę szkody na podstawie art. 471 Kodeksu cywilnego w związku z art. 2 zdanie 1 K.s.h (który odsyła w sprawach nieuregulowanych do przepisów Kodeksu cywilnego). Wspólnik odpowiada bowiem za działania i zaniechania sprzeczne z prawem.

Za niestaranne prowadzenie spraw spółki wspólnik może ponieść odpowiedzialność cywilną. Zgodnie z art. 45 K.s.h wspólnik prowadzący sprawy spółki odpowiada według przepisów o zleceniu (art. 734-751 Kodeksu cywilnego), zleceniobiorca odpowiada za niezachowanie należytej staranności, w tym szkodę wyrządzoną spółce (wyrok SN z dnia 11.01.2006 r., sygn. akt III CK 328/2005).

Dla spółki najkorzystniej byłoby bronić tego pierwszego poglądu i domagać się stwierdzenia nieważności czynności dokonanych przez Pańskiego wspólnika bez wymaganej uchwały.

Osobiście jednak jestem zwolennikiem drugiego poglądu. Akceptacja pierwszego poglądu (że czynność jest nieważna) naruszałaby bezpieczeństwo obrotu, skoro osoby trzecie dokonujące czynności ze spółką każdorazowo musiałaby badać treść umowy spółki, sięgając do akt rejestrowych.

Ponadto przepis art. 43 K.s.h. nie zawiera sankcji w postaci nieważności czynności (w odróżnieniu od art. 17 K.s.h., który odnosi się do spółek kapitałowych i dotyczy czynności prawnych dokonanych bez wymaganej ustawą uchwały zezwalającej ) i dotyczy on tylko stosunków wewnętrznych spółki. Naruszenie tego przepisu (zawarcie umowy przekraczającej zwykły zarząd bez uchwały wszystkich wspólników) nie może stanowić podstawy do uznania tej umowy za nieważną.

Reasumując, moim zdaniem spółka zasadniczo nie ma szans, aby uchylić się od odpowiedzialności za poręczone zobowiązania, Panu natomiast pozostaje domaganie się naprawienia szkody od drugiego wspólnika na podstawie art. 471 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym artykułem „dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi”.

Oczywiście może Pan bronić poglądu, że czynności podjęte przez wspólnika bez Pańskiej zgody są nieważne, i domagać się stwierdzenia ich nieważności na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z tym artykułem „powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny”.