Wypadek na drodze i obciążenie pracownika

Pracownik, który wyrządzi na skutek zawinionego niewykonania lub nienależytego wykonania swoich obowiązków szkodę pracodawcy (spowodował wypadek na drodze, firmowy pojazd uległ zniszczeniu), ponosi odpowiedzialność materialną – art. 114 Kodeksu pracy. Warunkiem odpowiedzialności (ewentualnego obciążenia pracownika) jest:

1. naruszenie obowiązków pracowniczych (bezprawność),
2. wina pracownika,
3. powstanie szkody pracodawcy,
4. związek przyczynowy między zawinionym naruszeniem obowiązków pracowniczych a szkodą.

Bezprawność zachowania polega na niewykonywaniu lub nienależytym wykonywaniu obowiązków pracowniczych. Okolicznościami wyłączającymi bezprawność jest zgodnie z art. 117 § 2 Kodeksu pracy działanie w granicach dopuszczalnego ryzyka i zgodnie z normą art. 42⁴ Kodeksu pracy działanie w stanie wyższej konieczności.

Wina – w postaci ujemnej oceny podmiotowej strony zachowania odwołujemy się do art. 9 Kodeksu karnego. Na gruncie tej odpowiedzialności występuje:

1. wina umyślna w postaci:

1. zamiaru bezpośredniego (łac. dolus directus) – czyli działanie w celu wywołania określonego zamierzonego skutku i
2. zamiaru ewentualnego (łac. dolus eventualis) – jeżeli pracownik przewiduje ten skutek i na to się godzi.

2. wina nieumyślna występuje również w 2 postaciach:

1. lekkomyślności – jeżeli pracownik zdaje sobie sprawę z tej szkody, która może wystąpić lecz bezpodstawnie przypuszcza, że jej uniknie i
2. niedbalstwa – jeżeli nie zdaje sobie sprawy, ale powinien wystąpienie tej szkody przewidzieć.

Wystąpienie szkody jest rozumiane jako uszczerbek w majątku pracodawcy.

Adekwatny związek przyczynowy – art. 115 Kodeksu pracy powołuje się w regulacji normę art. 361 § 1 Kodeksu cywilnego.

Ciężar wykazania tych przesłanek spoczywa na pracodawcy, natomiast pracownik może się uwolnić od tej odpowiedzialności albo ją pomniejszyć, jeżeli zgodnie z art. 117 § 1 Kodeksu pracy powołuje się na przyczynienie się pracodawcy do powstania tej szkody albo przyczynienie się innej osoby.

Zakres obowiązku naprawienia szkody wyznaczony jest przez wysokość szkody, która ustalana jest zgodnie z regułami przyjętymi Kodeksie cywilnym, według cen rynkowych z daty ustalenia odszkodowania – art. 363 § 2. W zależności jednak od tego, czy szkoda wystąpiła z winy umyślnej, czy nieumyślnej, zakres obowiązków jej naprawienia jest limitowany. Jeżeli szkoda nastąpiła z winy nieumyślnej – do wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia pracownika. To jest jedna granica. Drugę jest wysokość szkody do rzeczywistej straty, czyli damnum emergens, jeżeli ta rzeczywista strata przekracza wysokość wynagrodzenia za 3 miesiące, to pracownik odpowiada tylko do tej wysokości. Jeżeli szkoda powstała z winy umyślnej, to pracownik ponosi pełną odpowiedzialność — art. 122 Kodeksu pracy. Mamy pełną odpowiedzialność i to nie tylko do damnum emergens, ale również lucrum cessans, czyli obciążenie pracownika za szkodę w pełnej wysokości.

Z uwagi, że nie wskazuje Pan, czy mienie było powierzone na podstawie umowy, czy też nie, poniżej udzielam także odpowiedzi w tym zakresie.

Odpowiedzialność za mienie powierzone

Odpowiedzialność majątkowa, materialna za każdy rodzaj mienia określają art. 124 do 127 Kodeksu pracy.

Ogólne warunki prawidłowego powierzenia mienia:

1. pracownik musi wyrazić zgodę na powierzenie mu mienia z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się,
2. mienie musi zostać wydane pracownikowi w taki sposób, aby mógł sprawdzić jego stan ilościowy i jakościowy, objąć je w posiadanie i sprawować nad nim pieczę.

Zgoda pracownika na przyjęcie odpowiedzialności za mienie powierzone może wynikać bądź z faktu zawarcia umowy o pracę na stanowisku, z którym związana jest odpowiedzialność materialna za powierzone mienie, bądź z faktu przyjęcia określonego składnika mienia pracodawcy do używania i sprawowania nad nim pieczy. Zgoda pracownika na przyjęcie odpowiedzialności za mienie powierzone może wynikać także z faktu zawarcia przez kilku pracowników umowy z pracodawcą o wspólnej odpowiedzialności materialnej (art. 125).

Następną przesłanką jest szkoda w tym mieniu. Istnieje domniemanie winy i związku przyczynowego pomiędzy szkodą a brakiem rozliczenia się.

Często daje się pracownikom deklaracje, w których ktoś ma np. ponosić odpowiedzialność za komputer na biurku, a inni pracownicy mają dostęp do niego, ale ktoś musi odpowiadać za ten sprzęt. Pracodawca uważa, że to jest już prawidłowe powierzenie. Można podpisywać takie deklaracje, ale nie ponosimy za ten sprzęt odpowiedzialności w sytuacji, gdy nie mamy wyłącznej pieczy nad tym sprzętem. Natomiast ta zasada działa także w drugą stronę – jeżeli podpisujemy jakiś dokument, przyjmujemy jakiś towar, to odpowiadamy za ten towar, jeśli spełnione zostaną pozostałe warunki prawidłowego powierzenia mienia. Podpis na jakimkolwiek dokumencie jest dowodem na to, że to mienie zostało powierzone konkretnemu pracownikowi.

Pracownik może uwolnić się od tej odpowiedzialności (a więc obciążenia za szkodę), jeśli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn niezależnych, czyli jeżeli pracodawca nie zapewnił mu warunków umożliwiających zabezpieczenie tego mienia.

Zakres obowiązku naprawienia tej szkody jest zupełny.

W treści przepisu ujęto, że pracownik odpowiada za nierozliczenie się z mienia. Co z pracownikiem, który rozliczy się z mienia, ale w tym sensie, że np. przyniesie zepsuty albo zniszczony przedmiot, który mu powierzono? Istnieje rozbieżność w orzecznictwie co do tego, jakie znaczenie ma ten przepis. Należy przyjąć, że pracownik musi rozliczyć się z tego mienia, które zostało mu powierzone w tym znaczeniu, że nie może to być mienie zniszczone, uszkodzone. Pracownik powinien sprawować pieczę nad tym mieniem.

Sąd Najwyższy przyjmuje też, że jeśli do uszkodzenia doszło z winy nieumyślnej, to wówczas pracownik odpowiada tylko w tych granicach. Np. jeżeli pracownik kąpie się z laptopem, a on mu wpadnie do wanny, to trzeba się zastanowić, czy jest lekkomyślny, czy powinien był przewidzieć, że dojdzie do takiej sytuacji.

Pracownik ponosi odpowiedzialność za mienie, nad którym sprawuje pieczę. Sposób organizacji spoczywa na pracodawcy, jeżeli pracodawca doprowadza do tego, że jakieś inne osoby, np. pracownicy banku (którym powierzono pieniądze ze sklepu, które liczyły kasjerki, i okazuje się, że brakuje części tych pieniędzy przy tym liczeniu) dokonują wyliczenia tych kwot pod nieobecność pracownika pracodawcy, to w ten sposób godzi się na poniesienie pewnego ryzyka, za które ponosi odpowiedzialność. Pracownik sklepu w ten sposób może się skutecznie obronić przed obciążaniem go za szkodę, twierdząc, że nie jest w stanie powiedzieć, co dalej działo się z pieniędzmi po przekazaniu do banku.

Oprócz odpowiedzialności za szkody indywidualnych pracowników Kodeks pracy reguluje kwestie obciążenia za szkody kilku pracowników i także jest to odpowiedzialność indywidualna, jeżeli zgodnie z art. 118 pracownicy ponoszą odpowiedzialność z winy nieumyślnej, ponoszą odpowiedzialność stosownie do przyczynienia się lub stopnia winy lub w częściach równych.

Nie ulega wątpliwości, iż wyrządzenie pracodawcy szkody z winy umyślnej może być podstawą do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków.