Ważność wydziedziczenia

Zgodnie z art. 1008 Kodeksu cywilnego¹ spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (zgodnie ze stanowiskiem doktryny² również pozbawić powołania do spadku), a więc wydziedziczyć, jeżeli uprawniony do zachowku:

1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Wydziedziczenie nie może być ograniczone warunkiem lub terminem, a jego przyczyna powinna wynikać z treści testamentu. Oznacza to, że do ważności wydziedziczenia wymagana jest również ważność testamentu. Nie jest natomiast wymagane sporządzenie testamentu w określonej formie. Wydziedziczenie może zostać dokonane zarówno testamentem napisanym w całości pismem ręcznym, sporządzonym w formie aktu notarialnego, jak i testamentem zwykłym ustnym czy testamentem w jednej z form szczególnych, o których mowa w Kodeksie cywilnym (testament ustny sporządzony w obecności świadków, testament podróżny, testament wojskowy). Spadkodawca sporządzając testament musi wskazać przyczynę wydziedziczenia, jednak nie jest konieczne, aby posługiwał się określeniami ustawowymi, wskazanymi w art. 1008 Kodeksu cywilnego. Wątpliwości co do prawidłowości wskazania przyczyny wydziedziczenia rozstrzyga się, mając na uwadze art. 948 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść.

Nawet jeżeli wydziedziczenie zostało dokonane ważnym testamentem i ze wskazaniem przyczyny, nie zawsze będzie skuteczne. Wydziedziczony spadkobierca może powoływać się na bezzasadność wydziedziczenia, tj. podnosić, iż wskazana w testamencie przyczyna wydziedziczenia faktycznie nie istniała. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego³ także spadkobierca wydziedziczony w testamencie, któremu już z innych przyczyn nie służy roszczenie o zachowek, może w celu ochrony innego interesu prawnego – żądać ustalenia, że wydziedziczenie jest bezpodstawne.

Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

Skutki wydziedziczenia dotyczą tylko wydziedziczonego, a nie jego zstępnych, którzy zostają powołani do dziedziczenia w jego miejsce. Na mocy art. 1011 zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.

___________________________

¹ Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r., poz. 121)

² M. Pogonowski, Wydziedziczenie. Zarys problematyki, Rejent 2005, nr 4, s. 121

³ Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 1974 r. (sygn. akt I CR 873/74)

Stan prawny obowiązujący na dzień 17.12.2014