Uwolnienie się od alimentów wobec ojca

Zgodnie z art. 128 K.r.io.: „Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo”.

W piśmiennictwie wielokrotnie analizowano treść art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego na tle zrzeczenia się roszczenia o alimenty. Uważa się, że roszczenie alimentacyjne nie może być przedmiotem swobodnej decyzji stron, a w szczególności nie może być przedmiotem zrzeczenia się przez uprawnionego.

Niemniej w opisanej sytuacji należy zwrócić szczególną uwagę na art. 5 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak również w piśmiennictwie przyjmuje się, że w razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa w całości lub w części ze względu na zasady współżycia społecznego (art. 5 K.c.). Nie może to nastąpić, gdy uprawnionym jest małoletnie dziecko.

Powyższym zagadnieniem zajął się również Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 grudnia 1987 r. w sprawie wytycznych w zakresie wykładni prawa i praktyki sądowej w sprawach o alimenty. SN stwierdził, co następuje.

W praktyce zdarzają się przypadki rażącego naruszenia przez osobę uprawnioną do alimentacji zasad współżycia w rodzinie. Takie sytuacje faktyczne występują zarówno przy istnieniu obowiązku alimentacyjnego rodziców względem ich dziecka niemogącego jeszcze rozpocząć samodzielnej działalności zawodowej i zarobkowej (art. 133 § 1 K.r.io.), jak i przy alimentowaniu rodziców przez ich dzieci oraz wykonywaniu obowiązku alimentacyjnego pomiędzy innymi krewnymi (art. 133 § 2 K.r.io.), a także przy alimentacji małżonka w czasie trwania małżeństwa i po jego ustaniu (art. 27 i 60 K.r.io.).

Rażąco niewłaściwe postępowanie uprawnionego może polegać m.in. na:

1. zachowaniach godzących w życie i zdrowie członka rodziny,
2. zachowaniach naruszających godność, dobre imię i inne dobra osobiste człowieka,
3. zawinionym popadnięciu w niedostatek lub umyślnym wywołaniu sytuacji prowadzącej do żądania alimentów.

Zawinione zachowania są powszechnie potępiane w społeczeństwie i nie można zakładać, że mimo to osoba doznająca krzywdy zobowiązana jest do świadczenia alimentów na rzecz osoby, która ją krzywdzi, tylko dlatego, że obowiązek alimentacyjny wynika z pokrewieństwa, małżeństwa albo z innych więzów, z którymi ustawa łączy ten obowiązek.

W Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym przewidziano przypadki, w których ustawodawca uzależnia skutki prawne od zasad współżycia społecznego (art. 56 § 2 i art. 144 K.r.io.). W odniesieniu do pozostałych stosunków prawnorodzinnych istnieje możliwość odwołania się do klauzuli generalnej zawartej w art. 5 K.c.

Odmowa przyznania środków utrzymania z powołaniem się na zasady współżycia społecznego powinna zdarzać się bardzo rzadko – tylko w przypadkach szczególnie uzasadnionych i wówczas, gdy budzą one powszechną dezaprobatę.

Reasumując, ojciec dziecka może złożyć oświadczenie o zrzeczeniu się alimentów od dziecka. Na chwilę obecną nie ma ono większego znaczenia prawnego, należy jednak podkreślić, że wraz z upływem lat linia orzecznictwa w tej kwestii może się zmienić. W ostateczności dziecko będzie mogło powołać się na art. 5 K.c. w celu ewentualnej obrony przez obowiązkiem alimentacyjnym względem ojca.