Unieważnienie zrzeczenia się prawa do spadku

Forma umowy z przyszłym spadkodawcą o zrzeczeniu się dziedziczenia

W pierwszej kolejności wskazuję, iż umowa o zrzeczenie się dziedziczenia powinna być dla swojej ważności zawarta w formie aktu notarialnego. Zgodnie bowiem z art. 1048 Kodeksu cywilnego (K.c.): „Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego”. W świetle art. 1047 K.c. jedyną dopuszczalną umową dotyczącą spadku po osobie żyjącej jest umowa o zrzeczenie się dziedziczenia. Na mocy tej umowy potencjalny spadkobierca może zrzec się po swoim potencjalnym przyszłym spadkodawcy dziedziczenia ustawowego. Umowa taka nie może jednak przybrać formy zrzeczenia się częściowego. W orzecznictwie przyjęto także, że możliwe jest zrzeczenie się jedynie zachowku, co może być uznane za twierdzenie kontrowersyjne. Skutki niezachowania przewidzianego w art. 1048 zd. 2 wymogu formy aktu notarialnego określa art. 73 § 2 zd. 1 (nieważność bezwzględna). Por. postanowienie SN z 03.02.2005 r. (II CK 322/04, Legalis).

Zatem, w mojej ocenie, jeżeli pisze Pani o umowie zrzeczenia się dziedziczenia – to taka umowa jest nieważna. Pomijając to, jeżeli ktoś – wbrew Pani woli – wypełnił pustą kartkę opatrzoną Pani podpisem i wprowadził ją do obiegu prawnego, takie działanie może nosić znamiona czynu zabronionego. Zgodnie z treścią art. 270 Kodeksu karnego (K.k.):

„§ 1. Kto, w celu użycia za autentyczny, podrabia lub przerabia dokument lub takiego dokumentu jako autentycznego używa, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto wypełnia blankiet, opatrzony cudzym podpisem, niezgodnie z wolą podpisanego i na jego szkodę albo takiego dokumentu używa.

§ 2a. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 3. Kto czyni przygotowania do przestępstwa określonego w § 1, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.”

Fałszywy dokument, bezprawne wykorzystanie podpisanego blankietu

Przepis art. 270 K.k. przewiduje dwa odrębne przestępstwa: fałsz materialny dokumentu (§ 1) i bezprawne wykorzystanie podpisanego blankietu (§ 2), a ponadto wypadek mniejszej wagi dotyczący każdego z nich (§ 2a) oraz podstawę karalności przygotowania do fałszu materialnego (§ 3). Indywidualnym dobrem chronionym przez art. 270 § 1 K.k. jest autentyczność dokumentu, czyli pochodzenie dokumentu od osoby, która figuruje jako jego wystawca. „Istotą przestępstwa materialnego fałszerstwa dokumentu jest tworzenie pozoru, że pochodzi on od określonego wystawcy” (wyrok SN z 10.05.2007 r., IV KK 109/07, Prok. i Pr. – wkł. 2008, Nr 1, poz. 8).

Podsumowując: jeżeli mówimy o umowie zrzeczenia się dziedziczenia – umowa taka jest bezwzględnie nieważna, jeżeli jest sporządzona w zwykłej formie pisemnej, a nie w formie aktu notarialnego. Może Pani nakazać zniszczyć rodzeństwu powyższy dokument, powołując się na jego wypełnienie niezgodnie z Pani wolą.

Sprawa jest niejasna i wymaga poczynienia dalszych ustaleń, ale w mojej ocenie Pani rodzina nie przeprowadziła postępowania przed notariuszem. Dlatego proszę sporządzić pisemne wezwanie do ujawnienia dokonanej czynności (nie wiemy dokładnie, jak posłużono się kartką) i wskazać, że doszło do opisanego powyżej czynu zabronionego pod rygorem skierowania sprawy do prokuratury. Według mnie nie dokonano zrzeczenia się spadku notarialnie, albowiem konieczna musiałaby być przy tym Pani obecność – podkreślam – to umowa miedzy spadkobiercą (Panią) a spadkodawcą.