Testamenty małżonków na wypadek śmierci - jak się zabezpieczyć?

Testamenty małżonków a zachowek

Wykluczając pozostałych spadkobierców, ryzykujecie obowiązek zapłaty zachowku. Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego „zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek)”.

Zgodnie z art. 931 § 1 §w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku”. Z punktu widzenia przedmiotowego stanu faktycznego istotny jest § 2 powyższego przepisu, który mówi, że „jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych”. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Z doktryny prawa spadkowego, zauważyć należy, że w myśl art. 991 § 1 „do zachowku uprawnieni są m.in. zstępni, przy czym uprawnienie to przysługuje im tylko o tyle, o ile byliby oni powołani do spadku z ustawy. Zatem kto w danym przypadku jest uprawniony do zachowku decyduje kolejność powołania określona w przepisach o dziedziczeniu ustawowym”.

Dysponowanie majątkiem

Jak rozumiem, zachowek jest wymagany. Instytucja zachowku służy do ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy przed skutkami dokonywanych przez niego rozporządzeń [zarówno w ramach swobody testowania, jak i wynikających z poczynionych za życia darowizn – por. np. M. Pazdan (w:) K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz, art. 450–1088, komentarz do art. 991). Przez zachowek ustawodawca ogranicza zatem swobodę testowania (dysponowania majątkiem na wypadek śmierci). Wskazuje się, że ustawa w ten sposób zmierza do realizacji wartości, jakimi są ochrona (dobro) rodziny]. Zachowek ma na celu ograniczenie możliwości dysponowania majątkiem właśnie w celu ochrony przed „arbitralnością” decyzji spadkodawcy i ma służyć urzeczywistnieniu sprawiedliwego podziału schedy spadkowej przy uwzględnieniu uzasadnionych zdaniem ustawodawcy praw najbliższych. Również w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego dano wyraz stanowisku, że zachowek stanowi uzasadnione konstytucyjnie ograniczenie praw podmiotowych spadkodawcy na rzecz praw ochrony praw innych osób (por. wyrok TK z 25 lipca 2013 r., sygn. akt P 56/11).

Wyjściem z sytuacji jest wydziedziczenie dzieci – o ile zachodzą przesłanki, ewentualnie zawarcie ze spadkobiercami umów o zrzeczeniu się przez nich spadku.

Nie da się niestety zapobiec kwestii zmiany testamentu przez któregokolwiek z małżonków. Niestety. Zmienić testament można tylko poprzez odwołanie testamentu albo zmianę testamentu.