Terminy zapłaty w transakcjach handlowych oraz odsetki za opóźnienie

W kwestii określania terminów zapłaty, strony transakcji handlowej (rozumianej jako umowa, której przedmiotem jest odpłatne dostarczanie towaru lub odpłatne świadczenie usług, jeżeli strony tej umowy zawierają ją w związku z wykonywaną przez siebie działalnością gospodarczą lub zawodową), mają bardzo szeroką swobodę. Co do zasady, ustawodawca pozostawił to zagadnienie ich zgodnej woli, nie wprowadzając żadnych, szczególnych ograniczeń.

Kierując się jednak potrzebą zapobiegania zatorom płatniczym i wymuszaniu przez silniejszych kontrahentów dłuższych niż 30-dniowe terminów regulowania należności za dostarczone towary bądź usługi, Parlament RP przyjął ustawę z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. Nr 139 poz. 1323 z późn. zm.– dalej zwana ustawą), z mocą obowiązującą od 1 stycznia 2004 r.

W ustawie szczegółowo uregulowano i określono uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika odnośnie terminów zapłaty za dostarczone towary, bądź świadczone usługi, jeżeli strony zawarły umowę w związku z wykonywaną przez siebie działalnością gospodarczą i w niej określiły termin, jak również wtedy, kiedy termin zapłaty w ogóle nie został w umowie określony.

Każdy przedsiębiorca w obrocie handlowym występuje w podwójnej roli – wierzyciela i dłużnika.

Zgodnie z art. 5 ustawy, „jeżeli w umowie, w której dany przedsiębiorca jest wierzycielem, przewidziano termin płatności dłuższy niż 30 dni, to ów przedsiębiorca może żądać odsetek ustawowych (obecnie 11,5% w skali roku) za okres od 31 dnia po spełnieniu swojego świadczenia niepieniężnego (np. po przekazaniu towaru) i dostarczeniu faktury lub rachunku – do dnia zapłaty, ale za okres nie dłuższy niż do dnia wymagalności roszczenia” (np. terminu wskazanego na fakturze lub w umowie).

Jeżeli również po terminie wymagalności roszczenia dłużnik nie zapłaci, wówczas od tego dnia biegnie termin do naliczenia odsetek w wysokości równej odsetkom stosowanym w realizacji zobowiązań podatkowych (wyliczonych na podstawie art. 56 ustawy – Ordynacja podatkowa, tzw. odsetki karne, obecnie 13% w skali roku), chyba że strony uzgodniły odsetki wyższe.

Jeżeli w transakcjach, w których dany przedsiębiorca jest wierzycielem, w umowie w ogóle nie określono terminu płatności, to wówczas temu przedsiębiorcy przysługują odsetki ustawowe (bez żadnego wezwania) za okres od 31 dnia po spełnieniu świadczenia niepieniężnego – do dnia zapłaty, ale nie dłużej niż do dnia wymagalności świadczenia (w przypadku umów, w których nie określono terminu płatności, świadczenie staje się wymagalne niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do zapłaty). W razie, kiedy zapłata nie zostanie dokonana w terminie wymagalności świadczenia pieniężnego, wówczas przedsiębiorca – wierzyciel winien otrzymać od dłużnika odsetki wyliczone w wysokości odsetek za opóźnienie w realizacji zobowiązań podatkowych, zgodnie ze wskazaną wyżej podstawą.

Uprawnienia przedsiębiorcy – wierzyciela są zatem dosyć szerokie.

Natomiast w interesie przedsiębiorcy – dłużnika jest, aby terminy płatności były zawsze ustalone w umowie, bądź porozumieniu (z zachowaniem formy pisemnej dla celów dowodowych). Wówczas, kiedy termin płatności będzie dłuższy niż 30 dni, istnieje możliwość, że  wierzyciel nie będzie dochodził odsetek ustawowych od 31 dnia płatności do dnia wymagalności (tj. do dnia płatności ustalonego miedzy stronami) skoro sam zgodził się na wydłużony termin płatności.

Należy mieć na uwadze to, iż strony nie mogą wyłączyć lub ograniczyć uprawnień wierzyciela lub obowiązków dłużnika określonych w ustawie i w sytuacji gdy termin płatności nie został ustalony, wierzycielowi zawsze, bez odrębnego wezwania, przysługują odsetki ustawowe. W zależności od tego, czy przedsiębiorca w takich transakcjach handlowych będzie występować jako wierzyciel, czy dłużnik, będą mu odpowiednio przysługiwać odsetki (bez wezwania), bądź będzie zobowiązany do ich zapłaty (bez wezwania wierzyciela).

Należy stwierdzić, że negocjując terminy płatności w transakcjach handlowych strony winny dokonać kalkulacji opłacalności ustalania dłuższych niż 30-dniowe terminów płatności. Nie można bowiem wykluczyć, że wierzyciel, od którego uznania zależy dochodzenie odsetek ustawowych po tym terminie, bądź rezygnacja z nich, może zmienić w tym zakresie swoje stanowisko, w zależności od układających się stosunków handlowych z dłużnikiem.

Podsumowując:

1. Najlepiej, żeby termin zapłaty w transakcjach handlowych został wyraźnie określony przez strony w umowie, a nadto nie przekraczał on 30 dni, licząc od daty spełnienia świadczenia niepieniężnego.
2. Jeżeli termin zapłaty musi być dłuższy niż 30 dni, to należy ustalić go w umowie i płacić w terminie, celem zminimalizowania ewentualnych roszczeń odsetkowych kontrahenta wyłącznie do odsetek ustawowych, przysługujących od 31 dnia po spełnieniu świadczenia niepieniężnego.
3. Jeżeli terminu płatności nie ustalono w umowie, to należy zapłacić w terminie wskazanym w fakturze lub wezwaniu do zapłaty – wtedy wierzyciel ma prawo jedynie do odsetek ustawowych, liczonych od 31 dnia po spełnieniu świadczenia niepieniężnego do dnia zapłaty, ale nie dłużej niż do dnia wskazanego na fakturze bądź wezwaniu.
4. Najmniej korzystna sytuacja – kiedy nie ma ustalonego terminu płatności w umowie, a dłużnik spóźnia się z zapłatą w terminie wskazanym w dokumencie lub fakturze (wierzyciel nalicza odsetki ustawowe, a następnie, od dnia wymagalności – tj. terminu wskazanego w fakturze bądź wezwaniu do zapłaty – odsetki karne, zgodnie z art. 56 ustawy – Ordynacja podatkowa).

Na marginesie należy wspomnieć, że przepisów ustawy nie stosuje się m.in. do długów objętych postępowaniami prowadzonymi na podstawie przepisów prawa upadłościowego i prawa układowego oraz umów, na podstawie których są wykonywane czynności bankowe (art. 4 ustawy).

Stan prawny obowiązujący na dzień 30.01.2008