Rezydent długoterminowy WE – prawa, obowiązki i warunki otrzymania statusu RD WE

Właściwym aktem prawnym jest Dyrektywa Rady 2003/109/WE z 25.11.2003 r. dotycząca statusu obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi z dnia 25.11.2003 r. (Dz. Urz. UE L. z 2004 r. Nr 16, s. 44). Dyrektywa nie jest aktem bezpośrednio wiążącym, podlega wdrożeniu do prawa krajowego i wiążę jedynie co do rezultatu, który ma być osiągnięty i pozostawia organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. Mogą zatem istnieć pewne różnice w prawie poszczególnych państw WE, natomiast jeśli mówimy o statusie „ogólnym” na terenie całej UE, to na szczeblu wspólnotowym reguluje to wspomniana dyrektywa.

Dyrektywa reguluje (art. 1):

1. warunki przyznawania i cofania statusu rezydenta długoterminowego udzielanego przez Państwo Członkowskie obywatelom państw trzecich legalnie zamieszkującym na jego terytorium, jak również prawa związane z tym statusem, oraz
2. warunki zamieszkania w Państwach Członkowskich innych niż to, które przyznało status rezydenta długoterminowego, dla obywateli państw trzecich korzystających z tego statusu.

Od razu trzeba więc powiedzieć, że status rezydenta długoterminowego przyznaje określone Państwo Członkowskie. I dalej trzeba odróżnić:

1. pozycję rezydenta długoterminowego w Państwie Członkowskim, które mu ten status przyznało;
2. pozycję rezydenta długoterminowego w innych Państwach Członkowskich.

Oczywiście może być też tak, że więcej niż jedno Państwo Członkowskie przyzna status rezydenta długoterminowego.

W pierwszej kolejności trzeba ustalić, czy dyrektywę stosuje się do Pana. Otóż dyrektywy nie stosuje się do obywateli państw trzecich, którzy zamieszkują m.in. w celu odbycia studiów lub kształcenia zawodowego – z tego, co Pan pisze, Pan jest już po specjalizacji, więc nie jest to „kształcenie zawodowe”. Pozostałe wyłączenia raczej nie będą wchodzić w grę. Zatem podlega Pan dyrektywie.

Jeśli natomiast jakiś przepis jest korzystniejszy dla Pana niż dyrektywa, to stosuje się przepis korzystniejszy (art. 3 ust. 3). Dotyczy to:

1. dwustronnych i wielostronnych umów między Wspólnotą lub Wspólnotą i jej Państwami Członkowskimi z jednej strony a państwami trzecimi z drugiej strony;
2. dwustronnych umów już zawartych między Państwami Członkowskimi a państwem trzecim przed datą wejścia w życie dyrektywy;
3. Europejskiej konwencji osiedleńczej z 13.12.1955 r.;
4. Europejskiej Karty Społecznej z 18.10.1961 r.;
5. zmienionej Europejskiej Karty Społecznej z 03.05.1987 r.;
6. Europejskiej Konwencji o statusie prawnym pracowników migrujących z 24.11.1977 r.

Teraz przejdźmy do pozycji rezydenta długoterminowego. Jakie zatem prawa ma rezydent długoterminowy WE?

1. Na terenie Państwa Członkowskiego, które przyznało mu ten status.

Zasadą jest to, iż rezydent długoterminowy WE korzysta z równego traktowania z obywatelami danego państwa pod względem (art. 11 ust. 1):

1. dostępu do zatrudnienia i prowadzenia działalności na własny rachunek, pod warunkiem że takie działania nie wiążą się nawet okazjonalnie z wykonywaniem władzy publicznej (np. urzędnik, sędzia); jak również do warunków zatrudnienia i pracy, w tym warunków zwolnień i wynagrodzeń;
2. edukacji i kształcenia zawodowego, w tym stypendiów naukowych, zgodnie z prawem krajowym;
3. uznawania dyplomów zawodowych, świadectw i innych kwalifikacji, zgodnie z odpowiednimi procedurami krajowymi;
4. zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej i ochrony socjalnej, określonych przez prawo krajowe;
5. ulg podatkowych;
6. dostępu do towarów i usług oraz dostaw towarów i świadczenia usług udostępnianych powszechnie oraz do procedur uzyskania zakwaterowania;
7. wolności zrzeszania się i zgromadzeń oraz członkostwa w organizacjach reprezentujących pracowników lub pracodawców lub też we wszelkich organizacjach zawodowych, w tym świadczeń udzielanych przez takie organizacje, bez uszczerbku dla przepisów krajowych dotyczących porządku publicznego i bezpieczeństwa publicznego;
8. swobodnego dostępu do całego terytorium danego Państwa Członkowskiego, z zachowaniem ograniczeń określonych przez ustawodawstwo krajowe ze względów bezpieczeństwa.

Dla pkt b, d, e, f i g dane Państwo Członkowskie może jednak ograniczyć równe traktowanie do przypadków, w których zarejestrowane lub faktyczne miejsce zamieszkania rezydenta długoterminowego lub członków jej rodziny, dla których występuje on o świadczenia, położone jest na terytorium danego Państwa Członkowskiego (art. 11 ust. 2).

To jest swego rodzaju karta praw rezydenta długoterminowego. Możliwe są ograniczenia praw przez Państwo Członkowskie, mianowicie w przypadkach następujących (cały czas mówimy o Państwie, które wydało status rezydenta):

1. ograniczenie dostępu do zatrudnienia lub działalności na własny rachunek w przypadkach, gdy – zgodnie z istniejącym prawodawstwem krajowym lub wspólnotowym – działalność ta jest zarezerwowana dla obywateli danego państwa, obywateli UE lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG);
2. możliwość żądania przedstawienia właściwych kwalifikacji językowych w celu umożliwienia dostępu do edukacji i kształcenia. Dostęp do studiów uniwersyteckich może być uzależniony od spełnienia szczególnych wymogów edukacyjnych. Przepis ten dotyczy jednak etapu kształcenia zawodowego, studiowania, edukacji i nie sytuacji, kiedy ktoś ma już wyuczony zawód.
3. w odniesieniu do pomocy społecznej i ochrony socjalnej – ale jedynie do świadczeń podstawowych (co oznacza, że rezydent długoterminowy ma prawo do takich samych świadczeń jak obywatele Państwa Członkowskiego, które status przyznało, w zakresie świadczeń podstawowych).

Państwa Członkowskie mogą również rozszerzyć zakres uprawnień rezydenta długoterminowego poprzez:

1. decyzję o udostępnieniu dodatkowych świadczeń;
2. zapewnienie równego traktowania w odniesieniu do innych dziedzin.

Państwa Członkowskie mogą również zdecydować o zapewnieniu równego traktowania w odniesieniu do dziedzin niewymienionych w ust. 1.

2. Teren innych Państw Członkowskich.

Zasadą jest to, że rezydent długoterminowy ma prawo zamieszkać na terytorium Państw Członkowskich innych niż Państwo, które przyznało mu status rezydenta długoterminowego, na okres przekraczający trzy miesiące, jeśli spełnia warunki określone w rozdziale III dyrektywy (art. 14), tj.:

1. Podjął zatrudnienie jako pracownik najemny lub prowadzi działalność na własny rachunek. W takim przypadku Państwa Członkowskie mogą zbadać sytuację na ich rynku pracy i zastosować ich procedury krajowe dotyczące odpowiednio wymogów zajęcia wolnego stanowiska lub wykonywania takiej działalności (dotyczy to samego podjęcia zatrudnienia lub działalności). Ponadto – z uwagi na politykę dotyczącą rynku pracy – Państwa Członkowskie mogą traktować preferencyjnie obywateli Unii wobec obywateli państw trzecich, jeżeli jest to przewidziane przez prawodawstwo wspólnotowe, jak również obywateli państw trzecich, którzy zamieszkują legalnie i pobierają zasiłki dla bezrobotnych w danym Państwie Członkowskim (tu chodzi przede wszystkim o ograniczenie sytuacji, kiedy ktoś rejestruje się jako rezydent w jednym państwie i przyjeżdża do drugiego i pobiera świadczenia socjalne).
2. Podjął studia lub kształcenie zawodowe.
3. Zachodzą inne przyczyny.

Od tej zasady są również wyjątki. Otóż po pierwsze Państwa Członkowskie mogą ograniczyć całkowitą liczbę osób uprawnionych do uzyskania prawa pobytu, pod warunkiem że takie ograniczenia są już określone w odniesieniu do obywateli państw trzecich w obowiązującym ustawodawstwie w chwili przyjęcia dyrektywy.

Najszybciej jak to możliwe i nie później niż 3 miesiące po wjeździe na terytorium drugiego Państwa Członkowskiego rezydent długoterminowy składa wniosek do właściwych organów tego Państwa Członkowskiego o wydanie zezwolenia na pobyt. Organy Państwa Członkowskiego mogą:

1. zażądać od wnioskodawcy przedstawienia dokumentów potwierdzających posiadanie:
   1. stałych i regularnych dochodów wystarczających do pokrycia kosztów utrzymania wnioskodawcy i członków jego rodziny, bez konieczności korzystania z sytemu pomocy społecznej danego Państwa Członkowskiego. Państwa te oceniają dochody pod względem ich charakteru i regularności oraz mogą wziąć pod uwagę poziom minimalnych płac i rent lub emerytur;
   2. ubezpieczenia zdrowotnego, obejmującego wszystkie ryzyka w drugim Państwie Członkowskim, normalnie pokrywane dla jego obywateli w danym Państwie Członkowskim;
2. zobowiązać rezydenta długoterminowego do uczestniczenia w działaniach integracyjnych, zgodnie z prawem krajowym, chyba że byli oni zobowiązania do uczestniczenia w działaniach integracyjnych, w celu uzyskania (wcześniej) statusu rezydenta długoterminowego;
3. zażądać uczestnictwa w kursach językowych;
4. zażądać przedstawienia dowodów potwierdzających:
   1. jeśli są oni pracownikami najemnymi – umowy o pracę, deklarację pracodawcy, że są zatrudnione, lub propozycję zawarcia umowy o pracę, zgodnie z warunkami określonymi w ustawodawstwie krajowym;
   2. jeśli prowadzą działalność na własny rachunek – dowodów na posiadanie właściwych funduszy, niezbędnych, zgodnie z prawem krajowym, do prowadzenia działalności na własny rachunek poprzez przedstawienie niezbędnych dokumentów i zezwoleń.

Do wniosku o zezwolenie na pobyt rezydent długoterminowy dołącza dokumentację dowodową określoną przez prawo krajowe, potwierdzającą, że spełnia odpowiednie warunki, jak również swój dokument pobytowy oraz ważny dokument podróży oraz ich uwierzytelnione odpisy, ponadto także dokumenty potwierdzające posiadanie odpowiednich warunków mieszkaniowych.

Jeżeli otrzyma Pan (lub już Pan ma) dokument pobytowy w drugim Państwie Członkowskim (czyli, jak rozumiem, w Wielkiej Brytanii), to zgodnie z art. 21 ust. 1 korzysta Pan w Wielkiej Brytanii – jako rezydent długoterminowy WE – z równego traktowania we wszystkich dziedzinach określonych w art. 11 i zgodnie z warunkami w nim przewidzianymi (tj. dokładnie w tych samych dziedzinach co jako rezydent długoterminowy w Pierwszym Państwie Członkowskim, które nadało status rezydenta).

Jeśli więc ma Pan status rezydenta długoterminowego w Polsce, a dokument pobytowy w Wielkiej Brytanii, to w Wielkiej Brytanii jest Pan traktowany na równi z obywatelami Wielkiej Brytanii w tych dziedzinach co w Polsce. W szczególności ma Pan dostęp do rynku pracy, jak i możliwość prowadzenia działalności gospodarczej (art. 21 ust. 2).

Ponadto natychmiast po otrzymaniu dokumentu pobytowego członkowie rodziny rezydenta długoterminowego korzystają w drugim Państwie Członkowskim z praw wymienionych w art. 14 Dyrektywy 2003/86/WE (dotyczącej łączenia rodzin), tj. prawa do:

1. dostępu do edukacji;
2. dostępu do podejmowania pracy najemnej i na własny rachunek;
3. dostępu do poradnictwa zawodowego, kształcenia podstawowego i dalszego przekwalifikowania.

Jednakże Państwa Członkowskie mogą określić, zgodnie z prawem krajowym, warunki, na których członkowie rodziny podejmują pracę najemną lub na własny rachunek. Warunki te ustanawiają okres, który w żadnym przypadku nie może być dłuższy niż 12 miesięcy, w ciągu którego Państwa Członkowskie mogą zbadać sytuację na ich rynku pracy przed udzieleniem zezwolenia członkom rodziny na podjęcie pracy najemnej bądź na własny rachunek (art. 14 ust. 2). Państwa Członkowskie mogą ponadto ograniczyć do podejmowania pracy najemnej bądź na własny rachunek przez wstępnych pierwszego stopnia w prostej linii lub dorosłych niezamężnych bądź nieżonatych dzieci (art. 14 ust. 3).

Jakie mogą być ograniczenia tego prawa?

Otóż Państwa Członkowskie mogą postanowić, iż osoby, które podjęły zatrudnienie jako pracownicy najemni lub prowadzą działalność na własny rachunek, mają ograniczony dostęp do zatrudnienia, ale innego niż to, w związku z którym przyznano im zezwolenie na pobyt na warunkach określonych przez ustawodawstwo krajowe w okresie nieprzekraczającym 12 miesięcy (co raczej Pana nie dotyczy, bo Panu zależy na dalszym wykonywaniu zawodu lekarza).

Ponadto Państwa Członkowskie mogą w stosunku do osób, które podjęły studia lub kształcenie zawodowe lub też uzyskały dokument pobytowy z innych przyczyn, określić warunki, na zasadzie których takie osoby mogą mieć równy dostęp do zatrudnienia lub prowadzenia działalności na własny rachunek.

Ponadto reszta ograniczeń jest taka jak w art. 11.

Podsumowując:

1. jako rezydent długoterminowy WE ma Pan zapewnione równe traktowanie, ale na razie z obywatelami tego kraju, który nadał Panu status rezydenta długoterminowego (art. 11), w szczególności w zakresie równego dostępu do zatrudnienia i prowadzenia działalności gospodarczej – powinien więc mieć Pan w Polsce takie same prawa jak obywatele polscy.
2. W innych krajach WE jest Pan traktowany jako osoba spoza Unii bez żadnych dodatkowych praw.
3. Natomiast jeśli uzyska Pan dokument pobytu w Wielkiej Brytanii, wówczas na terenie Wielkiej Brytanii powinien Pan być traktowany na równi z obywatelami brytyjskimi, również w zakresie przystąpienia do Izby lekarskiej (art. 21 ust. 1 w zw. z art. 11 ust. 1).