Przedawnienie w polskim Kodeksie karnym

Przedawnienie karalności (w potocznym rozumieniu – „przedawnienie orzeczenia kary przez sąd”) jest instytucją prawa karnego, opierającą się na przyjęciu, że po upływie znacznego czasu od popełnienia przestępstwa pociąganie jego sprawcy do odpowiedzialności, jeżeli nawet jest jeszcze możliwe, to jednak nie jest już celowe.

Ustawa z dnia 6.12.1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm. – dalej w skrócie K.k.), w przepisie art. 101, stanowi, że tzw. karalność przestępstwa (możliwość wymierzenia kary przez sąd) ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat:

1. 30 – gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa,
2. 20 – gdy czyn stanowi inną zbrodnię,
3. 15 – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat,
4. 10 – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata,
5. 5 – gdy chodzi o pozostałe występki.

W tym miejscu należy przypomnieć, że zgodnie z art. 7 K.k. każde przestępstwo jest albo zbrodnią albo występkiem. Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą, zaś występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc (pozostałe czyny zabronione to wykroczenia).

Zróżnicowanie okresu przedawnienia karalności uzależnione zostało zatem od wagi popełnionego czynu.

Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego (zniesławienie – art. 212 K.k. oraz zniewaga – art. 216 K.k.) ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia (art. 101 § 2 K.k.).

Jeżeli w okresie przewidzianym w przepisie art. 101 § 1 lub § 2 K.k. wszczęto postępowanie przeciwko osobie, karalność popełnionego przez nią przestępstwa, określonego w pkt 1-3 powyżej, ustaje z upływem 10 lat, a w pozostałych wypadkach – z upływem 5 lat od zakończenia tego okresu (art. 102 K.k.). Innymi słowy terminy przedawnienia ulegają przedłużeniu, o okresy wskazane w zdaniu poprzedzającym, jeżeli przed upływem terminu przedawnienia wszczęto przeciwko konkretnemu podejrzanemu postępowanie karne.

Jeżeli sąd w toku postępowania stwierdza, że nastąpiło przedawnienie karalności, to nie wolno mu wydać ani wyroku skazującego, ani też wyroku uniewinniającego. Przedawnienie ścigania jest bowiem przesłanką procesową bezwzględną ujemną i wystąpienie takiej przesłanki powoduje konieczność wydania orzeczenia umarzającego postępowanie (art. 17 § 1 pkt 6 K.p.k.).

Co do zasady, terminy przedawnienia karalności biegną od chwili popełnienia czynu zabronionego (zob. art. 6 § 1 K.k.).

W uzupełnieniu przytoczonego wyżej przepisu art. 101 K.k., dotyczącego przedawnienia orzeczenia kary, art. 103 K.k. stanowi, że nie można wykonać orzeczonej kary, jeżeli od uprawomocnienia się wyroku skazującego (wydanego w ramach terminów z art. 101 K.k.) upłynęło lat:

1. 30 – w razie skazania na karę pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat albo karę surowszą,
2. 15 – w razie skazania na karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat,
3. 10 – w razie skazania na inną karę.

Przedmiotowy przepis reguluje instytucję tzw. przedawnienia wykonania kary.

Należy w tym miejscu zastrzec, że przedawnienie (zarówno w zakresie orzeczenia jak i wykonania kary) nie biegnie, jeżeli przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie lub dalsze prowadzenie postępowania karnego np. z uwagi na przysługujący sprawcy immunitet. Nie powoduje natomiast zawieszenia biegu przedawnienia brak wniosku o ściganie sprawcy (np. przy przestępstwie zgwałcenia) albo oskarżenia prywatnego. Ustanie przeszkody wznawia bieg przedawnienia (art. 104 K.k.).

Przepisów o przedawnieniu karalności nie stosuje się do zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości i przestępstw wojennych (art. 105 K.k.). Powyższe ma swoją podstawę zarówno w polskiej Konstytucji, jak i w prawie międzynarodowym. Zgodnie z przepisem art. 43 Konstytucji RP: zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości nie podlegają przedawnieniu. Podstawą prawnomiędzynarodową jest zaś, ratyfikowana przez Polskę, Konwencja o nieprzedawnianiu zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciwko ludzkości, uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 26 listopada 1968 r. (Dz. U. z 1970 r. Nr 26, poz. 208).

Przepisów o przedawnieniu nie stosuje się również do umyślnego przestępstwa: zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności łączonego ze szczególnym udręczeniem, popełnionego przez funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych (art. 105 § 2 K.k.). Pojęcie funkcjonariusza publicznego definiuje przepis art. 115 § 13 K.k., który odnosi je do najważniejszych osób w państwie takich, jak: prezydent, poseł, sędzia ale także do ławnika lub osoby pełniącej czynną służbę wojskową.

Stan prawny obowiązujący na dzień 21.06.2012