Przedawnienie roszczeń o zachowek

Roszczenie o zachowek

Zgodnie z przepisem art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego (K.c.) – ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.),

zachowek jest roszczeniem przysługującym zstępnym (dzieciom, wnukom itd.), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, niepowołanym do dziedziczenia wskutek pozostawienia przez spadkodawcę niekorzystnego dla nich testamentu, o wypłatę wartości części udziału spadkowego, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym (w przypadku braku testamentu).

Roszczenie o zachowek, tak jak każde roszczenie majątkowe (tzn. posiadające wymierną wartość materialną), podlega przedawnieniu (art. 117 § 1 K.c.). Co oznacza przedawnienie roszczeń? To mianowicie, że po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że wyraźnie zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Tak więc kwestia będąca przedmiotem niniejszego opracowania ma istotne znaczenie praktyczne.

Przedawnienie roszczenia o zachowek

Zgodnie z przepisem art. 1007 § 1 K.c.: „roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu” (za roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku czyli zasadniczo śmierci spadkodawcy). Przepis art. 1007 § 1 K.c. jest w zakresie swojego uregulowania jasny, nie pozostawia żadnej swobody interpretacyjnej i nie przewiduje żadnych wyjątków (tak również orzeczenie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 16 czerwca 2000 r., sygn. IV CKN 58/2000).

Otwarcie i ogłoszenie testamentu

Ogłoszenie testamentu jest czynnością sądu (lub notariusza) o istotnych skutkach procesowych i materialno-prawnych. Celem otwarcia i ogłoszenia testamentu jest bowiem ujawnienie jego treści, aby zainteresowane osoby oraz organy mogły oficjalnie dowiedzieć się o powołaniu do spadku, zapisach, poleceniach itd. Ogłoszenia testamentu dokonuje sąd na posiedzeniu po otrzymaniu dowodu śmierci spadkodawcy (zazwyczaj aktu zgonu) oraz przedłożeniu testamentu, do czego obowiązana jest każda osoba, u której się on znajduje.

Warto jednak zauważyć, że stosownie do przepisu art. 649 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) – ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.): „o terminie otwarcia i ogłoszenia testamentu nie zawiadamia się osób zainteresowanych, choć mogą one być obecne przy tej czynności”, jeżeli się stawią (dowiedziawszy się o ogłoszeniu testamentu z jakiegokolwiek innego źródła). Może się zatem zdarzyć i tak, że osoba, której przysługuje roszczenie o zachowek, nie znając treści testamentu, nie będzie tego świadoma i wbrew jej woli nastąpi przedawnienie roszczeń.

Niestety, okoliczność takę trudno będzie skutecznie zakwestionować. Uznaje się bowiem, że termin przewidziany w przepisie art. 1007 § 1 K.c. nie biegnie tylko w szczególnych sytuacjach, przykładowo, gdy spadkodawca pozostawił kilka różnej treści testamentów, które zostały otwarte i ogłoszone – dopóki nie zostanie wyjaśnione, który z pozostawionych testamentów jest ważny i skuteczny. Podobnie termin przedawnienia roszczenia o zachowek nie rozpoczyna swojego biegu dopóty, dopóki uprawniony do zachowku jest uważany z mocy prawomocnego postanowienia sądu za spadkobiercę testamentowego (tak orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 1972 r., sygn. III CZP 102/71, OSNCP 1972, nr 7-8, poz. 127).

Przerwanie biegu przedawnienia roszczenia o zachowek

Nawet jednak w przypadku ustalenia, że przewidziany dla dochodzonego roszczenia okres przedawnienia upłynął (tzn. nastąpiło przedawnienie roszczeń), przynajmniej jeszcze jeden element wymaga sprawdzenia: czy nie nastąpiła przerwa biegu przedawnienia. Polega ona bowiem na tym, że cały okres od rozpoczęcia biegu przedawnienia do momentu jego przerwania nie podlega wliczeniu do okresu przedawnienia, na skutek czego przedawnienie po przerwie biegnie na nowo, według tych samych zasad jak pierwotnie (art. 124 § 1 K.c.).

Bieg przedawnienia roszczenia o zachowek przerywają okoliczności określone w przepisie art. 123 K.c., a to:

1. każda czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju, albo przed sądem polubownym, przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia, albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia (np. złożenie do sądu pozwu o zachowek);
2. uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje; oraz
3. wszczęcie mediacji.

Na zasadach wyjątku, do przerwania biegu przedawnienia prowadzi również zgłoszenie przez uczestnika postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku zarzutu nieważności testamentu (tak: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 22 października 1992 r., sygn. III CZP 130/92, OSNCP 1993, nr 4, poz. 60). 

Poprzedni materiał

Następny materiał