Prezes spółki i odpowiedzialność za jej długi – co robić?

Zgodnie z art. 299 Kodeksu spółek handlowych „jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania”.

Zgodnie z art. 299 § 2 pozwany członek zarządu może się uwolnić od osobistej odpowiedzialności (całym swoim majątkiem) za niezaspokojone zobowiązania spółki, gdy wykaże, że:

1. We właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe – przesłanka ta (jak i zresztą następne) jest częściowo niedostosowana do aktualnego stanu prawnego, gdyż nie obowiązuje już prawo o postępowaniu układowym z 24 października 1934 r., przesłanka wszczęcia postępowania układowego zaś nie może dotyczyć postępowania naprawczego określonego w art. 492 i następnych ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, gdyż przepisy tej ustawy nie przewidują żadnego terminu wszczęcia postępowania naprawczego (obecnie chodzi zatem o obowiązek zgłoszenia we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości – zarówno obejmującej likwidację majątku upadłego, jak i z możliwością zawarcia układu; obowiązek ten, zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy, powinien być wykonany w ciągu dwóch tygodni od dnia zaistnienia podstaw prawnych do ogłoszenia upadłości, które wskazuje art. 11 ustawy), albo
2. Niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości (przesłanka niewszczęcia postępowania układowego jest obecnie bezprzedmiotowa – zob. wyżej) nastąpiło bez winy członka zarządu – członka zarządu usprawiedliwia wykazanie, że nie można mu przypisać braku należytej staranności przy uwzględnieniu zawodowego miernika staranności (argument z art. 293 § 2 ), pomimo że nie zgłosił wniosku w wymaganym terminie. Przesłankami ekskulpującymi mogą być np.: niezawiniona nieobecność członka zarządu (dłuższy wyjazd, przewlekła choroba) w czasie, gdy zaistniały przesłanki upadłości, a także brak kontaktu ze sferą finansów i księgowości spółki wynikający z wewnętrznego podziału zadań i kompetencji w zarządzie, jeśli dany członek zarządu nie został poinformowany o grożącej niewypłacalności przez członka zarządu pełniącego funkcję dyrektora finansowego; przykładowo, członek zarządu będący dyrektorem ds. produkcji nie musi wiedzieć o grożących przesłankach niewypłacalności, trudno natomiast byłoby w ten sposób ekskulpować się prezesowi zarządu spółki, który z racji swej funkcji ma obowiązek pieczy nad całością spraw spółki, albo
3. Pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości wierzyciel nie poniósł szkody – brak szkody należy przyjąć, jeżeli pozwany wykaże, że w postępowaniu upadłościowym wierzyciel i tak nie mógłby otrzymać zaspokojenia, tj. że zobowiązanie nie zostałoby pokryte z majątku spółki nawet wówczas, gdyby zgłoszono upadłość w przepisanym terminie, zaniechanie tego zgłoszenia nie wyrządziło więc wierzycielowi szkody. Wbrew pozorom trudno jest dokonać skutecznej ekskulpacji z powołaniem się na tę przesłankę, gdyż mowa tutaj o związku hipotetycznym („co by było, gdyby”); w zasadzie wyłącznie wtedy, gdy pozwany wykaże, że w chwili, gdy należało zgłosić spółkę do upadłości, spółka nie miała już żadnego „wolnego” majątku, który mógłby służyć zaspokojeniu wierzyciela, będzie można mówić o skutecznej ekskulpacji.

W mojej ocenie w sytuacji opisanej powinien Pan zgłosić upadłość spółki, sama rezygnacja z zajmowanego stanowiska niestety nie uchroni Pana przed odpowiedzialnością, bowiem odpowiedzialność ponoszą osoby, które były członkami zarządu, gdy niezaspokojona przez spółkę wierzytelność stała się wymagalna (odmiennie Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 28.02.2008 r., sygn. akt III CZP 143/07, LexPolonica nr 1843523, OSNC 2009, nr 3, poz. 38, gdzie przyjęto, iż odpowiedzialnością członka zarządu objęte są wszystkie zobowiązania spółki, których podstawa istnieje w czasie sprawowania funkcji, a więc także zobowiązania wtedy jeszcze niewymagalne), a jednocześnie były członkami zarządu w czasie właściwym do zgłoszenia spółki do upadłości.

Członek zarządu reprezentujący spółkę powinien zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła ku temu podstawa. Podstawą do ogłoszenia upadłości spółki jest jej niewypłacalność. Ma ona miejsce wówczas, gdy spółka nie spłaca swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Za niewypłacalną można także uznać spółkę, której zobowiązania przekraczają wartość jej majątku. W takim przypadku nie ma znaczenia, czy wykonuje ona swoje zobowiązania na bieżąco. Zaistnienie stanu niewypłacalności wiąże się dla członków zarządu z koniecznością zgłoszenia wniosku o ogłoszenie jej upadłości. Obowiązek spoczywa na nich niezależnie od wartości niewykonanych zobowiązań czy długości opóźnienia.

W omawianej sytuacji nie ma znaczenia, iż część pieniędzy została pożyczona przez Pana. Oczywiście zamiana pożyczki na wkład do spółki zmieni sytuację – gdyż będzie to majątek spółki, a problem pożyczki nie będzie istniał.