Prawa i obowiązki świadka – wyłączenie jawności rozprawy, utajnienie danych osobowych świadka

Na podstawie art. 177 § 1 Kodeksu postępowania karnego każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania.

Natomiast w oparciu o § 2 wymienionego artykułu świadka, który nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej niedającej się pokonać przeszkody, można przesłuchać w miejscu jego pobytu.

Zgodnie z art. 182 § 1 K.p.k. osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań.

W oparciu o art. 183 § 1 K.p.k. świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

Zgodnie z § 2 wymienionego artykułu świadek może żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą.

Natomiast art. 184 § 1 K.p.k. stanowi, że jeżeli zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych, jeżeli nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie. Postępowanie w tym zakresie toczy się bez udziału stron i objęte jest tajemnicą państwową. W postanowieniu pomija się okoliczności, o których mowa w zdaniu pierwszym.

W oparciu o § 2 tegoż artykułu w razie wydania postanowienia określonego w § 1 okoliczności, o których mowa w tym przepisie, pozostają wyłącznie do wiadomości sądu i prokuratora, a gdy zachodzi konieczność – również funkcjonariusza Policji prowadzącego postępowanie. Protokół przesłuchania świadka wolno udostępniać oskarżonemu lub obrońcy tylko w sposób uniemożliwiający ujawnienie okoliczności, o których mowa w § 1.

Natomiast w oparciu o § 8 przywołanego artykułu, jeżeli okaże się, że w czasie wydania postanowienia, o którym mowa w § 1, nie istniała uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej albo że świadek złożył świadomie fałszywe zeznania lub nastąpiło jego ujawnienie, prokurator w postępowaniu przygotowawczym, a w postępowaniu sądowym sąd, na wniosek prokuratora, może uchylić to postanowienie. Przepis § 5 stosuje się odpowiednio. Protokół przesłuchania świadka podlega ujawnieniu w całości.

Zgodnie z art. 185 K.p.k. można zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania osobę pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba taka wnosi o zwolnienie.

W oparciu o podane przez Panią informacje kształtujące konkretną sytuację prawną oraz mając na względzie przedstawione powyżej przepisy Kodeksu postępowania karnego normujące udział świadka w postępowaniu, należy stwierdzić, że jeżeli została Pani wezwana do stawienia się w charakterze świadka, to ma Pani obowiązek stawić się i złożyć zeznania.

Naruszenie tego obowiązku może stanowić podstawę do nałożenia grzywny na Panią – a uporczywe kolejne niestawiennictwo może doprowadzić nawet do przymusowego doprowadzenia na przesłuchanie.

Do obowiązków świadka należą m.in. obowiązek stawiennictwa na wezwanie organu procesowego, obowiązek pozostawania do dyspozycji organu procesowego, obowiązek składania zeznań, obowiązek złożenia przyrzeczenia, a także zeznawanie prawdy.

Należy powiedzieć, że świadek musi stanąć na wezwanie w miejscu, dniu i godzinie, wskazanych w wezwaniu i pozostać aż do momentu zwolnienia go przez prowadzącego postępowanie przygotowawcze.

Pani jako świadkowi przysługiwać będą prawa:

• prawo zastrzeżenia danych dotyczących miejsca zamieszkania;
• prawo domagania się wyłączenia jawności rozprawy (na podstawie zacytowanego powyżej art. 183 K.p.k.);
• prawo utajniania danych umożliwiających poznanie tożsamości świadka (w przypadku uzasadnionej obawy niebezpieczeństwa dla zdrowia bądź życia);
• prawo przesłuchania świadka w miejscu jego pobytu (z powody choroby bądź kalectwa);
• w przypadku gdyby była Pani osobą najbliższą (w sensie pokrewieństwa i stosunków łączących Panią z podejrzanym) prawo do odmowy zeznań;
• możliwość uchylenia się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli odpowiedź na nie mogłaby narazić na odpowiedzialność karną Panią lub osobę dla Pani najbliższą;
• możliwość domagania się zwolnienia od złożenia zeznań lub odpowiedzi na pytanie, jeżeli pozostaje Pani z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym;
• w końcu służyć Pani będzie prawo do zwrotu poniesionych wydatków z powodu stawiennictwa, a także prawo do wynagrodzenia za stracony zarobek.

Generalnie jednak, jeżeli została Pani wezwana do stawiennictwa w charakterze świadka, to obowiązek ten należy wykonać w terminie określonym przez organ prowadzący.

Należy podkreślić, że stopień bliskości uprawniający do odmowy złożenia zeznań oceniać należy nie ze względów bezpośredniego zamieszkiwania obok podejrzanego, ale ze względu na stosunki osobiste jakie łączą świadka z podejrzanym. Tak więc w moim mniemaniu nie ma Pani możliwości skutecznej odmowy zeznań w przedstawionej sprawie.

Mogłaby Pani ewentualnie wystąpić z żądaniem wyłączenia jawności rozprawy (podobnie utajnienia danych) – w tej sprawie należy zwrócić się do prokuratora, który nadzoruje postępowanie policyjne. Należy zgłosić taki wniosek podczas przesłuchania przez policjanta. Policjant powinien taki wniosek odnotować i następnie prokurator zdecyduje, czy jest on uzasadniony. Na postanowienie prokuratora służyło będzie Pani zażalenie (termin do wniesienia tego zażalenia jest krótki, bo 3-dniowy).