Czy mogę pozbawić ojca dziecka władzy rodzicielskiej?

Przede wszystkim nie uda się Pani uniknąć sądu, chociażby dlatego, że przysposobienie (adopcja) może się odbyć jedynie na drodze sądowej.

W zasadzie sprawa byłaby najszybciej rozwiązana, gdyby Pani przyszły mąż przysposobił Pani syna. Instytucję przysposobienia reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 1964 r. w artykułach 114-127. Przy okazji: jeśli Pani przeglądać będzie na własną rękę przepisy, to właśnie dziś (13.06) weszła w życie istotna nowelizacja, odnosząca się również do władzy rodzicielskiej i kontaktów, więc proszę zawsze spojrzeć, czy podawana wersja jest aktualna.

Przesłanki przysposobienia (adopcji) – przysposabiający = adoptujący, przysposabiany = adoptowany – są następujące:

1. Odnoszące się do samego przysposabianego:

• Można przysposobić tylko dla dobra przysposabianego (dziecka) – art. 114 § 1.
• Przysposabiany musi być małoletni w chwili złożenia wniosku (art. 114) – Pani dziecko ma 9 lat, a więc spełnia ten warunek.
• Jeśli nie ukończył on 13 lat, zgoda dziecka nie jest wymagana. Sąd jednak powinien go wysłuchać, jeżeli może on pojąć znaczenie przysposobienia (art. 118 § 2). Wyjątkowo sąd może orzec przysposobienie bez żądania zgody przysposabianego lub bez jego wysłuchania, jeżeli przysposobiony nie jest zdolny do wyrażenia zgody, a z oceny stosunku między przysposabiającym a przysposabianym wynika, że uważa się on za dziecko przysposabiającego, a żądanie zgody lub wysłuchanie byłoby sprzeczne z dobrem przysposabianego. Nie dotyczy to Pani syna, ponieważ z tego, co Pani pisze, wynika, że syn zdaje sobie dobrze sprawę, kto jest jego naturalnym ojcem. Jest więc prawdopodobne, że sąd będzie chciał wysłuchać syna (jako granicę przyjmuje się w praktyce 7 lat). Oczywiście rozmowa nie będzie przeprowadzana publicznie. Sędzia zada kilka pytań, czy dziecko wie, co oznacza przysposobienie, że Pani mąż będzie dla niego jak tata itd. Nie powinno więc być to dla dziecka bardzo dużym stresem, o ile odpowiednio będzie do tego przygotowane, choć oczywiście każde dziecko reaguje indywidualnie.

2. Odnoszące się do przysposabiającego:

• Zgoda przysposabiającego – składa on wniosek o orzeczenie przysposobienia (art. 117 § 1).
• Musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych (art. 114¹ § 1).
• Kwalifikacje osobiste uzasadniające przekonanie, że będzie należycie wywiązywał się z obowiązków przysposabiającego (art. 114¹ § 1).
• Odpowiednia różnica wieku między przysposabiającym a przysposobionym (art. 114¹ § 2).

3. Odnoszące się do innych osób, których przysposobienie dotyka:

• Zgoda biologicznych rodziców (w tym wypadku ojca dziecka). Ojciec musi wyrazić zgodę w toku postępowania o przysposobienie, bezpośrednio przed sądem opiekuńczym. Zgoda rodzica, któremu nie przysługuje władza rodzicielska, nie jest konieczna. Ponadto sąd może orzec przysposobienie mimo braku zgody ojca ze względu na szczególne okoliczności, jeżeli odmowa zgody na przysposobienie jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka (art. 119). Taki może się stać w Pani sprawie. Jeśli ojciec będzie odmawiał zgody tylko w celu szykany czy złośliwości, wówczas – jeśli materiał dowodowy w sprawie będzie wskazywał na to, że przysposobienie leży w interesie Pani syna – sąd może nie żądać zgody ojca.
• Jest też konieczna Pani zgoda.

Skutkiem przysposobienia jest to, że:

1. Przez przysposobienie powstaje między dzieckiem a przysposabiającym taki stosunek jak między rodzicami a dziećmi (przede wszystkim przysposabiany nabywa władzę rodzicielska) – art. 121 § 1.
2. Ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych, jak również prawa i obowiązki tych krewnych względem niego (art. 121 § 3). Oznacza to, że ustaje władza rodzicielska biologicznego ojca.
3. Jeśli chodzi o nazwisko, to zasadą jest to, że przysposobiony otrzymuje nazwisko przysposabiającego, a jeżeli został przysposobiony przez małżonków wspólnie albo jeżeli jeden z małżonków przysposabia dziecko drugiego małżonka – nazwisko, które noszą albo nosiłyby dzieci zrodzone z tego małżeństwa (art. 122 § 1).

Co do kontaktów z dzieckiem, to samo ustanie władzy rodzicielskiej nie wyłącza jeszcze prawa do kontaktów ojca (choć nie jest to do końca jasne, zważywszy na nowelizację Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Otóż zgodnie z art. 113 § 1 K.r.io. niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Jeśli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy ogranicza utrzymywanie kontaktów z dzieckiem (art. 113² K.r.io.). W wypadku ojca Pani dziecka te kontakty i tak są już dość mocno ograniczone.

Jeżeli natomiast utrzymywanie kontaktów z dzieckiem poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza, sąd może w ogóle zakazać ich utrzymywania (art. 113³). To oznacza, że jeśli jednocześnie ojciec jest pozbawiony władzy rodzicielskiej, w zasadzie ustają jakiekolwiek jego prawa w stosunku do syna. Rozstrzygnięcie w sprawie kontaktów może być zmienione, jeżeli wymaga tego dobro dziecka (art. 113⁵).

Co do zrzeczenia się alimentów przysługujących dziecku, to oczywiście alimenty są dziecka, a nie Pani – Pani jest tylko przedstawicielką ustawową dziecka i jego reprezentantką. Zrzeczenie się alimentów jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem, co oznacza, że w takim wypadku potrzebne jest zezwolenie sądu opiekuńczego (art. 101 § 3), który najprawdopodobniej jej nie udzieli, gdyż jest to czynność godząca w dobro dziecka i raczej sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (można się zastanawiać, czy w ogóle zrzeczenie się alimentów przez dziecko w jakiejkolwiek sytuacji jest dopuszczalne). Tak więc nawet jeśli sporządzi Pani na piśmie z mężem taką „umowę”, na mocy której mąż przestanie płacić alimenty w zamian na wyrażenie zgody na przysposobienie, to taka umowa – jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego i sprzeczna również (w zakresie braku zgody sądu opiekuńczego) – będzie nieważna (art. 58 § 1 i 2 Kodeksu cywilnego).

Zatem najlepszym wyjściem jest, aby Pani partner niezwłocznie po ślubie wystąpił z wnioskiem o przysposobienie. Jeśli ma Pani odpowiednie dowody na obecną sytuację rodzinną, to być może sąd w ogóle nie będzie wymagał zgody ojca dziecka, jeśli będzie za tym przemawiało dobro dziecka. Występowanie najpierw o pozbawienie władzy rodzicielskiej, a potem o przysposobienie, jest zbędne, bo jeśli istnieją przesłanki, by pozbawić ojca władzy rodzicielskiej, to tym bardziej istnieją przesłanki do orzeczenia przysposobienia bez zgody ojca. Można też rozważyć całkowity zakaz kontaktów ojca z dzieckiem.