Powództwa przeciwegzekucyjne

Powództwa przeciwegzekucyjne stanowią prawne (merytoryczne) środki obrony dłużnika oraz osób trzecich przed nieprawidłową (w tym bezprawną) egzekucją. Innymi słowy stanowią one – obok skargi na czynności komornika, przysługującej gdy tenże, wykonując swoje obowiązki, naruszył przepisy procesowe – element gwarancji należytego przebiegu egzekucji.

Powództwa przeciwegzekucyjne dzielą się na:

1. opozycyjne – służące obronie dłużnika,
2. ekscydencyjne – służące obronie osoby trzeciej.

Instytucję powództwa opozycyjnego reguluje przepis art. 840 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) – ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm). Zgodnie z nim dłużnik może, w drodze powództwa opozycyjnego, żądać pozbawienia tytułu wykonawczego (przykładowo – wyroku sądowego) wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, po pierwsze – jeżeli przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu (np. ugoda zawarta przed sądem czy bankowy tytuł egzekucyjny) i po drugie – gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście.

Przykładowo, rozłożenie przez wierzyciela na raty przysługującej mu od dłużnika należności może być podstawą powództwa opozycyjnego, jeżeli rozłożenie na raty miało miejsce przed wytoczeniem powództwa, a wierzyciel wszczął egzekucję do całej należnej sumy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2000 r., sygn. V CKN 110/2000).

Podstawą powództwa opozycyjnego może być również okoliczność, iż po powstaniu tytułu egzekucyjnego (w tym również orzeczenia sądu) nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane (przykładowo – nastąpiło skuteczne potrącenie wierzytelności wzajemnej przez dłużnika albo roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu); gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może powództwo oprzeć także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zarzut ten nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie (przykładowo – zapłata zasądzonej kwoty przez dłużnika nastąpiła po wydaniu wyroku).

Powództwo opozycyjne może wreszcie wytoczyć małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787 K.p.c. (a więc w sytuacji kiedy wyrok pierwotny był wydany tylko na drugiego współmałżonka), gdy wykaże, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść. W szczególności dłużnik albo jego małżonek w ramach powództwa opozycyjnego może podnieść wynikający z umowy majątkowej małżeńskiej (przykładowo – umowy o ustanowieniu rozdzielności majątkowej) zarzut wyłączenia lub ograniczenia jego odpowiedzialności całością lub częścią majątku.

Powództwo opozycyjne dłużnik może wytoczyć zarówno po wszczęciu postępowania egzekucyjnego, jak i przed, po to by już wtedy zapobiec jego wszczęciu i prowadzeniu.

Istotą powództwa ekscydencyjnego jest z kolei to, że osoba trzecia, a więc podmiot niebędący wierzycielem lub dłużnikiem, może w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeżeli skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa (art. 841 K.p.c.). Powództwo o zwolnienie zajętego przedmiotu spod egzekucji stanowi zatem środek merytorycznej obrony osoby trzeciej, której prawa zostały przez egzekucję naruszone. Środek ten jest pomocny na przykład w sytuacji, gdy komornik kieruje egzekucję do przedmiotu (rzeczy) zbytego uprzednio przez dłużnika, o którym komornik błędnie myśli, że pozostaje w dalszym ciągu własnością dłużnika.

W razie skierowania egzekucji do rzeczy obciążonej zastawem w rozumieniu przepisu art. 841 § 1 K.p.c., osobą trzecią jest zastawnik (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2001 r., sygn. V CKN 616/2000, OSNC 2002, nr 7-8, poz. 105). Osobą trzecią w rozumieniu art. 841 § 1 K.p.c. jest również wspólnik spółki cywilnej dochodzący zwolnienia spod egzekucji przedmiotu stanowiącego składnik majątku spółki (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 1997 r., sygn. III CKN 269/97, nie publ.).

W powództwie ekscydencyjnym osoba trzecia nie zwalcza tytułu wykonawczego jako takiego (przykładowo – wyroku sądu), jak ma to miejsce w przypadku powództwa opozycyjnego, lecz jedynie sprzeciwia się prowadzeniu egzekucji z zajętego przedmiotu.

Powództwo ekscydencyjne można wnieść tylko w terminie miesiąca od dnia dowiedzenia się o naruszeniu prawa, chyba że inny termin jest przewidziany w przepisach odrębnych (art. 841 § 3 K.p.c.). W przypadku stwierdzenia przez sąd przekroczenia tego terminu, który to termin nie podlega przywróceniu, powództwo zostanie oddalone.

Powództwo ekscydencyjne, w przeciwieństwie do powództwa opozycyjnego, może być skutecznie wniesione dopiero po wszczęciu postępowania egzekucyjnego.

Powództw opozycyjne jak i powództwo ekscydencyjne wytacza się przed sądem rzeczowo właściwym, w którego okręgu prowadzona jest egzekucja. Jeżeli egzekucji jeszcze nie wszczęto, powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności (powództwo przeciwegzekucyjne) wytacza się według przepisów o właściwości ogólnej (co oznacza za zazwyczaj wedle miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego).

Powództwo przeciwegzekucyjne (zarówno opozycyjne jak i ekscydencyjne) wytacza się przeciwko wierzycielowi.

Przepis art. 843 § 3 K.p.c. przewiduje tzw. prekluzję procesową w odniesieniu do faktów i zarzutów przytaczanych jako podstawa powództw przeciwegzekucyjnych. Zgodnie z tym przepisem wszystkie zarzuty powinny być zgłoszone już w pozwie, pod rygorem utraty prawa korzystania z nich w dalszym postępowaniu, chyba że powód wykaże, iż z przyczyn od siebie niezależnych nie mógł ich zgłosić w pozwie.

Stan prawny obowiązujący na dzień 03.08.2012