Podział masy spadkowej

Z Pani opisu wynika, że dom był współwłasnością małżeńską Pani i zmarłego męża. Stąd też dziedziczeniu podlega tylko jego połowa. Jest więc Pani współwłaścicielem 3/4 lokalu (2/4 już Pani miała, a część męża została podzielona pomiędzy Panią i syna), a syn – 1/4.

Podział masy spadkowej, jak to Pani nazywa, w prawie nosi nazwę działu spadku. Dział spadku może być połączony ze zniesieniem współwłasności. Gdyby odbywał się tylko dział spadku, przedmiot sporu miałby wartość tylko spadku (tzn. połowy domu).

W przypadku działu spadku połączonego ze zniesieniem współwłasności przedmiotem sporu jest cała nieruchomość; z tego powodu sąd przyjmie jej wartość jako podstawę do ustalenia kosztów w orzeczeniu kończącym sprawę.

Zarówno dział spadku, jak i dział spadku połączony ze zniesieniem współwłasności są postępowaniami nieprocesowymi. Dla takiego typu postępowania charakterystyczne są szczególne zasady ponoszenia kosztów sądowych.

1. Każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.
2. Jeżeli uczestnicy są w różnym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania lub interesy ich są sprzeczne, sąd może stosunkowo rozdzielić obowiązek zwrotu kosztów lub włożyć go na jednego z uczestników w całości. To samo dotyczy zwrotu kosztów postępowania wyłożonych przez uczestników.
3. Jeżeli interesy uczestników są sprzeczne, sąd może włożyć na uczestnika, którego wnioski zostały oddalone lub odrzucone, obowiązek zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez innego uczestnika. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio, jeżeli uczestnik postępował niesumiennie lub oczywiście niewłaściwie.

Sąd prowadzi z własnej inicjatywy lub na wniosek strony (stron) postępowanie w kierunku zniesienia współwłasności w drodze wyodrębnienia dwóch samodzielnych lokali (np. dołu i góry) z oddzielnymi wyjściami oraz instalacjami.

Wskazała Pani na określone przepisy Kodeksu cywilnego (w skrócie: K.c.):

Zgodnie z art. 211 każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.

Natomiast według art. 212:

§ 1. Jeżeli zniesienie współwłasności następuje na mocy orzeczenia sądu, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne. Przy podziale gruntu sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi.

§ 2. Rzecz, która nie daje się podzielić, może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego.

§ 3. Jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. W razie rozłożenia dopłat i spłat na raty terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać lat dziesięciu. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd na wniosek dłużnika może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych.

Przepisy te zawsze można zastosować w postępowaniu o dział spadku. Wymaga to jednak wykazania okoliczności, o jakich w nich mowa. A więc podstawy do niedokonania podziału to:

1. sprzeczność podziału rzeczy wspólnej z przepisami ustawy lub
2. sprzeczność podziału rzeczy wspólnej ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy, ewentualnie
3. fakt, że podział rzeczy wspólnej pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.

Niemożność dokonania podziału powiązana musiałaby być z propozycją:

1. przyznania rzeczy jednemu ze współwłaścicieli ze spłatą pozostałych lub
2. sprzedaży i podziału środków uzyskanych ze sprzedaży.

Sąd jednak nie stosuje tych przepisów automatycznie lub na wniosek tylko jednej strony.

W postępowaniu o zniesienie współwłasności, o ile strony nic nie uzgodnią, sąd nakłada na nie koszty stosownie do udziału, jaki przypadnie im w wyniku zniesienia współwłasności (przy podziale fizycznym); obciąża ich równo w razie sprzedaży; a przy przyznaniu całości jednej stronie rozstrzygnięcie może być rożne (zarówno po połowie, jak i obciążenie kosztami strony, która otrzymała rzeczy).

Nie musi Pani godzić się na taki podział masy spadkowej, jaki wskazuje biegły. Musi Pani jednak liczyć się z tym, że wtedy o wszystkim zdecyduje sąd.