Podstawowe ulgi i odliczenia w podatku dochodowym od osób fizycznych za rok 2009

Aby ułatwić Państwu orientację w ciągle zmieniających się przepisach prawnych regulujących kwestie ulg i odliczeń w podatku dochodowym od osób fizycznych, poniżej przygotowaliśmy krótki opis najistotniejszych dla szerokiego kręgu podatników rozwiązań prawnych w tym zakresie obowiązujących przy sporządzaniu deklaracji na podatek dochodowy od osób fizycznych za rok 2009.

ULGA RODZINNA

Jak wynika z ustaleń Ministerstwa Finansów najpopularniejszą, choć stosunkowo młodą ulgą w podatku dochodowym od osób fizycznych jest tzw. ulga rodzinna nazywana również ulgą na dzieci. Zgodnie z art. 27f ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j.t. Dz. U. 2000 r. Nr 14, poz. 176) podatnik ma prawo do ulgi na każde:

1. małoletniedziecko, w stosunku do którego w roku podatkowym:
   1. wykonywał władzę rodzicielską,
   2. pełnił funkcję opiekuna prawnego, jeżeli dziecko z nim zamieszkiwało,
   3. sprawował opiekę poprzez pełnienie funkcji rodziny zastępczej na podstawie orzeczenia sądu lub umowy zawartej ze starostą;
2. dziecko (podopiecznego w rodzinie zastępczej), bez względu na ich wiek, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną;
3. dziecko (podopiecznego w rodzinie zastępczej) do ukończenia 25 lat uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach o systemie oświaty lub w przepisach Prawa o szkolnictwie wyższym (także studentów, w tym studentów uczelni zagranicznych), jeżeli w roku podatkowym dzieci te nie uzyskały dochodów, z wyjątkiem dochodów wolnych od podatku dochodowego (za rok 2009 dochody wolne od podatku wynoszą 3089 zł), renty rodzinnej oraz dochodów w wysokości niepowodującej obowiązku zapłaty podatku (tak również interpretacja indywidualna Ministra Finansów – Dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy z dnia 13 lutego 2008 r., ITPB1/415-656/07/ENB).

Warto w tym miejscu podkreślić, że opiekunowie prawni oraz rodzice zastępczy uzyskali prawo do ulgi rodzinnej dopiero w rozliczeniu za rok obecny.

Ulga nie przysługuje, poczynając od miesiąca kalendarzowego, w którym dziecko:

1. na podstawie orzeczenia sądu zostało umieszczone w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie w rozumieniu przepisów o świadczeniach rodzinnych; lub
2. wstąpiło w związek małżeński.

Odliczeniu od podatku podlega kwota stanowiąca iloczyn (mnożnik) liczby dzieci objętych ulgą i kwoty stanowiącej 1/6 kwoty zmniejszającej podatek określonej w pierwszym przedziale skali podatkowej (92,67 zł) za każdy miesiąc kalendarzowy, w którym podatnik wykonywał władzę, pełnił funkcję albo sprawował opiekę. Np. jeżeli dziecko przyszło na świat w sierpniu 2009 r., rodzice będą mieli prawo do ulgi za pięć miesięcy, w łącznej kwocie 463,35 zł (5 miesięcy x 92,67 zł = 463,35 zł).

Maksymalna kwota ulgi za rok 2009 na jedno dziecko wynosi 1112,04 zł.

Wspomniane odliczenie dotyczy łącznie obojga rodziców. Kwotę ulgi odlicza się od podatku, pomniejszonego uprzednio o kwotę składki na ubezpieczenie zdrowotne jednego z rodziców (opiekunów) lub od podatku obojga. Kwotę tę rodzice (opiekunowie) mogą odliczyć od podatku w częściach równych lub w dowolnej proporcji przez nich ustalonej.

Należy podkreślić, że z ulgi rodzinnej nie skorzystają osoby korzystające ze stawki liniowej (19%) podatku dochodowego lub rozliczające się na zasadach ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych.

Technicznie odliczenia ulgi rodzinnej dokonuje się w formularzu PIT/O, stanowiącym załącznik do formularza PIT 37.

ULGA INTERNETOWA

Często wykorzystywaną w praktyce ulgą jest również ulga internetowa (art. 26 § 1 pkt 6a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych), która wedle założenia ustawodawcy miała przyczynić się do upowszechnienia korzystania z sieci przez obywateli.

Istotą ulgi internetowej jest możliwość odliczenia, inaczej niż w przypadku ulgi rodzinnej – nie od podatku ale od dochodu (czyli mniej korzystnie) – wydatków na użytkowanie sieci internet w kwocie nie większej jednak niż 760 zł. Z zastrzeżeniem tego warunku kwotę ulgi odlicza się w wysokości kwoty wydatków na użytkowanie sieci uwidocznionych na fakturze dostawcy wystawionej, co ważne, na nazwisko osoby dokonującej odliczenia. Drugim dokumentem niezbędnym dla uznania odliczenia za zasadne jest dowód zapłaty, na własne nazwisko, kwoty uwidocznionej na fakturze dostawcy sieci (przelew, dowód wpłaty gotówkowej itp.).

W przypadku korzystania z popularnych w ostatnich miesiącach pakietów multimedialnych (TV + internet + telefon) kwota należna dostawcy z tytułu użytkowania sieci internet, dla prawidłowości odliczenia, winna koniecznie zostać wyodrębniona na fakturze.

Odliczenie musi dotyczyć wydatków na użytkowanie sieci w lokalu (budynku) będącym miejscem zamieszkania podatnika znanym urzędowi skarbowemu – czyli miejscem zamieszkania wskazanym urzędowi w formularzu NIP.

W przypadku gdy wydatki na użytkowanie sieci internet ponosi kilka osób zamieszkujących razem (np. małżonkowie), każde z nich z osobna może skorzystać z ulgi. Należy jednak pamiętać o spełnieniu ogólnych warunków zasadności odliczenia – tzn. faktura musi być w takim wypadku wystawiona przez dostawcę sieci na oboje małżonków, a równocześnie każde z małżonków musi mieć dowód wpłaty odpowiedniej kwoty na swoje nazwisko (tak postanowienie Urzędu Skarbowego w Będzinie z dnia 14 lutego 2005 r., US IIPDF/415- 3 /2005).

Z ulgi internetowej skorzystać mogą zarówno osoby osiągające dochody z pracy, prowadzące działalność gospodarczą jak i rozliczające ryczałt od przychodów ewidencjonowanych.

Technicznie odliczenia ulgi internetowej dokonuje się w formularzu PIT/O, stanowiącym załącznik do formularza PIT-37, PIT-36 lub PIT-28.

ULGA REHABILITACYJNA

Kolejnym możliwym odliczeniem od dochodu jest tzw. ulga rehabilitacyjna (art. 26 § 1 pkt 6 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych), umożliwiająca pomniejszenie dochodu o kwotę wydatków na cele rehabilitacyjne oraz wydatków związanych z ułatwieniem wykonywania czynności życiowych, poniesionych w roku podatkowym przez podatnika będącego osobą niepełnosprawną lub podatnika, na którego utrzymaniu są osoby niepełnosprawne (współmałżonek, dzieci własne i przysposobione, dzieci obce przyjęte na wychowanie, pasierbowie, rodzice, rodzice współmałżonka, rodzeństwo, ojczym, macocha, zięciowie i synowe), jeżeli dochody tych osób niepełnosprawnych nie przekroczyły w danym roku 9120 zł.

Należy równocześnie podkreślić, że w ostatnich latach zakres ulgi rehabilitacyjnej został znacznie ograniczony, o czym zainteresowani nie zawsze pamiętają. Obecnie nie wszystkie wydatki mogą bowiem zostać odliczone w całości od uzyskanego dochodu.

Bez żadnych limitów można odliczać np. wydatki na:

1. adaptację i wyposażenie mieszkań oraz budynków mieszkalnych stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności,
2. przystosowanie pojazdów mechanicznych do potrzeb wynikających z niepełnosprawności,
3. zakup i naprawę indywidualnego sprzętu, urządzeń i narzędzi technicznych niezbędnych w rehabilitacji oraz ułatwiających wykonywanie czynności życiowych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności, z wyjątkiem sprzętu gospodarstwa domowego,
4. odpłatność za pobyt na turnusie rehabilitacyjnym, czy
5. odpłatność za pobyt na leczeniu w zakładzie lecznictwa uzdrowiskowego, za pobyt w zakładzie rehabilitacji leczniczej, zakładach opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych oraz odpłatność za zabiegi rehabilitacyjne.

Limitowane zaś są np. wydatki na:

1. opłacenie przewodników osób niewidomych I lub II grupy inwalidztwa oraz osób z niepełnosprawnością narządu ruchu zaliczonych do I grupy inwalidztwa, w kwocie nieprzekraczającej w roku podatkowym 2280 zł,
2. leki – w wysokości stanowiącej różnicę pomiędzy faktycznie poniesionymi wydatkami w danym miesiącu a kwotą 100 zł – innymi słowy odliczeniu podlegają tylko wydatki na leki stanowiące nadwyżkę ponad 100 zł miesięcznie, jeśli lekarz specjalista stwierdzi, że osoba niepełnosprawna powinna stosować określone leki (stale lub czasowo), czy
3. używanie samochodu osobowego, stanowiącego własność (współwłasność) osoby niepełnosprawnej zaliczonej do I lub II grupy inwalidztwa lub podatnika mającego na utrzymaniu osobę niepełnosprawną zaliczoną do I lub II grupy inwalidztwa albo dzieci niepełnosprawne, które nie ukończyły 16 roku życia, dla potrzeb związanych z koniecznym przewozem na niezbędne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne – w wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 2280 zł.

Należy przy tym pamiętać, że wyżej wymienione wydatki podlegają odliczeniu od dochodu, tylko jeżeli nie zostały sfinansowane (dofinansowane) ze środków zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych, Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych lub ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia, zakładowego funduszu świadczeń socjalnych albo nie zostały zwrócone podatnikowi w jakiejkolwiek formie. W przypadku gdy wydatki były częściowo sfinansowane (dofinansowane) z tych funduszy (środków), odliczeniu podlega różnica pomiędzy poniesionymi wydatkami a kwotą sfinansowaną (dofinansowaną) z tych funduszy (środków) lub zwróconą w jakiejkolwiek formie.

Wszelkie wydatki, podlegające odliczeniu w ramach ulgi rehabilitacyjnej, winny zawsze być udokumentowane dowodem zapłaty, a nadto niekiedy, stosownie do okoliczności, odpowiednim zaświadczeniem lekarskim lub innym podobnym dokumentem (np. przy odliczeniu wydatków na leki).

ULGA NA DAROWIZNY

Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych przewiduje możliwość odliczenia od dochodu darowizny (w wysokości nie większej niż 6% dochodu darczyńcy) na rzecz:

1. instytucji pożytku publicznego (realizujących ustawowe określone cele np. pomoc społeczną czy naukę),
2. na cele kultu religijnego,
3. krwiodawstwa realizowanego przez honorowych dawców krwi (równowartość oddanej krwi), jeżeli podatnik nie uzyskał w zamian ekwiwalentu pieniężnego (art. 26 § 1 pkt 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych).

Wskazane darowizny mogą mieć charakter pieniężny lub rzeczowy.

W przypadku darowizn pieniężnych koniecznym warunkiem odliczenia jest dokonanie darowizny przelewem na rachunek bankowy beneficjenta (nie jest możliwe odliczanie od dochodu wpłat gotówkowych). W przypadku zaś darowizn rzeczowych darczyńca winien posiadać dokument potwierdzający wartość darowanej rzeczy (w kwocie odpowiadającej jej wartości rynkowej z podatkiem VAT), np. umowę czy protokół przekazania (tak: informacja Urzędu Skarbowego w Lwówku Śląskim z dnia 27 lipca 2004 r., US.PD/415/12-4/2004), wraz z oświadczeniem obdarowanego o przyjęciu darowizny.

Poza wymienionymi powyżej, objętymi limitem, darowiznami, istnieje również możliwość odliczenia od dochodu pełnej kwoty darowizn przekazanych na kościelną działalność charytatywno-opiekuńczą, czyli przeznaczonych na wspieranie osób będących w niedostatku i potrzebujących pomocy (domy pomocy społecznej, hospicja itp.). Podstawę tego odliczenia stanowi uregulowanie zawarte w art. 55 ust. 7 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 1989 r. Nr 29, poz. 154 z późn. zm.), zgodnie z którym darowizny na kościelną działalność charytatywno-opiekuńczą wyłączone są z podstawy opodatkowania darczyńców podatkiem dochodowym, pod warunkiem że kościelna osoba prawna przedstawi darczyńcy pokwitowanie odbioru oraz – w okresie dwóch lat od dnia przekazania darowizny – sprawozdanie o przeznaczeniu jej na tę działalność.

ULGA MIESZKANIOWA (DAWNA ULGA MELDUNKOWA)

Tzw. ulga mieszkaniowa (dawna meldunkowa) może uchronić od obowiązku zapłaty podatku w przypadku sprzedaży mieszkania (nieruchomości), choć w istocie mamy tu do czynienia nie tyle z ulgą, rozumianą jako możliwość odliczenia czegoś od podatku, co z całkowitym zwolnieniem z opodatkowania podatkiem dochodowym dochodu uzyskanego ze sprzedaży mieszkania (nieruchomości).

Kształt wspomnianej ulgi zależy od daty nabycia mieszkania, obecnie zbywanego.

W odniesieniu do sprzedaży mieszkania (nieruchomości) nabytego po dniu 31 grudnia 2008 r. – zasadniczo podatnik jest obowiązany do zapłaty podatku dochodowego według stawki 19% uzyskanego z transakcji dochodu w terminie do dnia 30 kwietnia roku następującego po roku, w którym dokonano sprzedaży mieszkania. Przykładowo: w przypadku sprzedaży mieszkania w dniu 30 czerwca 2009 r. rozliczenie podatku winno nastąpić do dnia 30 kwietnia 2010 r.

Wyjątkowo, po myśli art. 21 ust. 1 pkt 131 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, dochody z odpłatnego zbycia nieruchomości (także mieszkania) zwolnione są z podatku w wysokości, która odpowiada iloczynowi (mnożnikowi) tego dochodu i (procentowego) udziału wydatków poniesionych na własne cele mieszkaniowe w przychodzie z odpłatnego zbycia nieruchomości, jeżeli począwszy od dnia odpłatnego zbycia, nie później niż w okresie dwóch lat od końca roku podatkowego, w którym nastąpiło odpłatne zbycie, przychód uzyskany ze zbycia tej nieruchomości został wydatkowany na własne cele mieszkaniowe w rozumieniu ustawy.

W przypadku sprzedaży mieszkania nabytego nie wcześniej niż 1 stycznia 2007 r. i nie później niż 31 grudnia 2008 r. podatnik zasadniczo jest obowiązany do zapłaty podatku dochodowego według stawki 19% uzyskanego z transakcji dochodu w terminie do dnia 30 kwietnia roku następującego po roku, w którym dokonano sprzedaży mieszkania. Przykładowo: w przypadku sprzedaży mieszkania w dniu 30 czerwca 2009 r. rozliczenie podatku winno nastąpić do dnia 30 kwietnia 2010 r.

Zgodnie z dawnym art. 21 ust. 1 pkt 126 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wolny od podatku jest jednak przychód uzyskany z odpłatnego zbycia:

1. budynku mieszkalnego, jego części lub udziału w takim budynku,
2. lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość lub udziału w takim lokalu,
3. spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie,
4. prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub udziału w takim prawie
   
   – jeżeli podatnik był zameldowany w budynku lub lokalu wymienionym w lit. a)-d) na pobyt stały przez okres nie krótszy niż 12 miesięcy przed datą zbycia.

Przypomnę także, że o sposobie rozliczenia sprzedaży mieszkania nabytego przed dniem 1 stycznia 2007 r. pisaliśmy szczegółowo w osobnym artykule – podaję link.

*Uwaga! Artykuł archiwalny, stan prawny sprzed 30 kwietnia 2010 r.

Stan prawny obowiązujący na dzień 08.02.2009