Oświadczenie darczyńcy o odwołaniu darowizny

Syn „przepisał” połowę domu i działki w drodze darowizny 1/2 udziału w prawie własności nieruchomości. Pisze Pani, że syn jest chory i nie ma żadnego wsparcia ze strony żony. Być może zachowanie żony syna można zakwalifikować jako rażącą niewdzięczność (wymaga to głębszej analizy jej poczynań w stosunku do męża).

Rażąca niewdzięczność jest podstawą odwołania darowizny w myśl art. 898 Kodeksu cywilnego.

„Art. 898. § 1. Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.

§ 2. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu”.

Jak wskazuje Z. Gawlik w Komentarzu do Kodeksu cywilnego:

„O tym, czy zachodzi sytuacja określana takim mianem, zawsze decydują okoliczności konkretnej sprawy. Pod pojęciem rażącej niewdzięczności podpada tylko takie zachowanie obdarowanego, polegające na działaniu lub zaniechaniu (nieczynieniu) skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy, które, oceniając rzecz rozsądnie, musi być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę. Wchodzi tutaj w grę przede wszystkim popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo przeciwko majątkowi darczyńcy oraz o naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych, w tym również rodzinnych, łączących go z darczyńcą, oraz obowiązku wdzięczności (wyrok SN z 7 maja 2003 r., IV CKN 115/01, LEX nr 137593). Rażącą niewdzięczność musi cechować znaczne nasilenie złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy szkody majątkowej. Czynami o rażącej niewdzięczności są: odmówienie pomocy w chorobie, odmowa pomocy osobom starszym, rozpowszechnianie uwłaczających informacji o darczyńcy, pobicia czy ciężkie znieważenia (B. Burian, Odwołanie darowizny jako sankcja rażącej niewdzięczności. Prace cywilistyczne, Acta UWr, Prace Cywilistyczne, pod red. E. Gniewka (tom poświęcony pamięci Profesor Janiny Dąbrowy), Wrocław 1994, s. 13). Zachowanie, o którym wyżej mowa, może być uznane za wyczerpujące znamiona rażącej niewdzięczności, jeżeli będzie świadomym, rozmyślnym naruszeniem podstawowych obowiązków (wyrok SN z 22 marca 2001 r., V CKN 1599/00, Prok. i Pr. 2002, nr 5, s. 40). O rażącej niewdzięczności z reguły nie może być natomiast mowy, gdy obdarowany dopuszcza się wobec darczyńcy działań godzących w jego dobra, ale czyni to nieumyślnie (wyrok SN z 5 października 2000 r., II CKN 280/00, LEX nr 52563). W konsekwencji nie można zarzucić rażącej niewdzięczności małoletniemu poniżej 13. roku życia, a ocena zachowań osób, które przekroczyły wspomnianą granicę wieku, wobec darczyńcy, będzie uzależniona od każdocześnie dokonywanych ocen, na ile osoby takie działały z dostatecznym rozeznaniem”.

Z przytoczonego komentarza wynika, iż odmowa pomocy w chorobie, jak ma to miejsce w przypadku Pani syna i jego żony, czy też naruszenie obowiązków wynikających ze stosunków osobistych, w tym również rodzinnych – np. wynikających ze stosunku małżeństwa, oraz obowiązku wdzięczności są podstawą odwołania darowizny.

Odwołanie darowizny jest czynnością prawną polegającą na złożeniu oświadczenia, którego treścią jest odwołanie darowizny. Oświadczenie powinno zostać złożone na piśmie – dla celów dowodowych, za potwierdzeniem odbioru.

Teoretycznie, w ślad za otrzymaniem przez obdarowanego oświadczenia darczyńcy o odwołaniu darowizny, obdarowany powinien złożyć oświadczenie o przeniesieniu przedmiotu darowizny na darującego. Żona syna powinna więc u notariusza przenieść nieruchomość na męża.

W praktyce, obdarowany sam z własnej woli nie przenosi przedmiotu darowizny na swojego darczyńcę, więc darczyńca musi wszcząć postępowanie przed sądem. Dla osiągnięcia skutku rzeczowego darczyńca powinien wystąpić z powództwem o zobowiązanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu własności rzeczy z powrotem na darczyńcę. Prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek strony do złożenia oznaczonego oświadczenia woli zastępuje to oświadczenie (art. 64 K.c. oraz art. 1047 K.p.c.).

Jeżeli sąd wyda wyrok zobowiązujący do złożenia oświadczenia woli, wyrok ten zastępuje samo oświadczenie obdarowanego i stanowi podstawę do spisania aktu notarialnego, którego treścią jest przeniesienie nieruchomości z obdarowanego na darującego.