Obietnica równego podziału spadku pomiędzy dzieci – jak sprawdzić, czy ojciec nie zmienił zdania?

Zmiana właściciela uwidoczniona w księdze wieczystej

Przedstawione zagadnienie jest o tyle trudne, że nie ma Pan żadnego wpływu na wolę właściciela w zakresie rozporządzenia swoim majątkiem. Ojciec może więc sprzedać, darować czy wydzierżawić każdą nieruchomość bez Pana wiedzy czy woli. Będzie Pan w przyszłości powołany do spadku na mocy testamentu lub ustawy. Natomiast spadkiem będzie to, co pozostawił spadkodawca na dzień otwarcia spadku, tj. swojej śmierci (długi i aktywa).

Oczywiście jest możliwość sprawdzania „ruchów” związanych z nieruchomościami poprzez analizę treści ksiąg wieczystych. Zawsze w dziale II księgi można sprawdzić, czy doszło do zmiany właściciela i na podstawie jakiej czynności prawnej. Księgi wieczyste są w systemie elektronicznym, więc każda osoba znająca numer księgi może sprawdzać zmiany. Jednak za życia nie ma możliwości podważenia darowizny – właściciel może robić ze swoją własnością, co mu się podoba. To jego wybór i wola.

Darowizna za życia i „pusty” spadek

Finalnie może się więc zdarzyć, że spadek będzie miał charakter „pustego”. Oznaczać to będzie, iż spadkodawca rozporządził przedmiotami spadkowymi w całości za życia. Pozostaną wówczas Panu jedynie roszczenia o zachowek. Zgodnie z treścią art. 991 Kodeksu cywilnego (K.c.) – zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Wydziedziczenie w testamencie

Treść art. 931 § 1 i 2 K.c. w pierwszej kolejności powołuje do spadku z ustawy dzieci spadkodawcy oraz jego małżonka, którzy dziedziczą w równych częściach. Przy czym, jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Warto wziąć również pod uwagę zapisy art. 1008 K.c., zgodnie z którym spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Roszczenie o zachowek

W doktrynie utrwalony jest pogląd, że, aby wydziedziczenie było skuteczne, wskazana w testamencie przyczyna wydziedziczenia musi mieć charakter rzeczywisty i musi być obiektywnie uzasadniona negatywnym zachowaniem wydziedziczonego w stosunku do spadkodawcy. Skuteczność wydziedziczenia, zgodnie z zasadą rozkładu ciężaru dowodu (art. 6 K.c.), musi udowodnić pozwany, ponieważ to on wywodzi z niego korzystne dla siebie skutki prawne.

Stąd też w wypadku, gdy nie zachodzą przesłanki wydziedziczenia, a ojciec rozporządzi majątkiem spadkowym za życia, to wówczas przysługiwać będzie Panu wyłącznie roszczenie o zachowek.