Lokata z dyspozycją na wypadek śmierci

Zgodnie z ustawą o podatku od spadków i darowizn podatkowi podlega również nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci. Z ustawy Prawo bankowe (art. 56) wynika zaś, że posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie – po swojej śmierci – wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej (dyspozycja wkładem na wypadek śmierci), która nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku.

W kwestii zwolnienia z art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn – zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-8 i ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 3 przy nabyciu praw do wkładów oszczędnościowych (czyli i lokaty oszczędnościowej) – z chwilą śmierci wkładcy. Podobnie wskazuje m.in. Z. Ofiarski:

„Oznacza to, że niniejsze zwolnienie może być zastosowane także w przypadku nabycia praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci, przy zachowaniu warunków określonych w art. 4a u.p.s.d., tzn. zgłoszenia nabycia właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, czyli 6 miesięcy od chwili śmierci wkładcy” (Ofiarski Zbigniew, Opodatkowanie nabycia praw do wkładu oszczędnościowego, ABC nr 71938).

Tym samym, odpowiadając na pytanie pierwsze i trzecie: termin 6 miesięcy można liczyć tylko od dnia śmierci wkładcy i nie podlega on niestety przywróceniu. Gdyby było tak, że uprawnione osoby nie wiedziały o takiej dyspozycji na ich rzecz, to można by pokusić się o skorzystanie z art. 4a ust. 2 ww. ustawy, który – gdy nabywca dowiedział się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie 6 miesięcy – pozwala zastosować zwolnienie, jeśli nabywca zgłosi nabycie naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o nabyciu, oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu.

Odnośnie kwestii współwłasności małżeńskiej – wydawanie dyspozycji na wypadek śmierci nie dotyczy rachunków wspólnych, więc lokata, którą Pan opisuje, była lokatą zmarłego, a kwota dyspozycji nie weszła do spadku po nim, tj. po posiadaczu rachunku. Powoduje to wiele niepewności w praktyce – szczególnie, że małżonek mógł mieć również majątek odrębny. Teoretycznie, jeśli środki były środkami z majątku wspólnego, w połowie są żony, ale jak orzec – jeśli połowa lokaty była żony – z której połowy dokonano dla żony dyspozycji? Problemów rodzi się tu wiele i nie sposób je rozstrzygnąć bez wątpliwości. W wielu realnych sytuacjach organy podatkowe korzystnie dla małżonków uznają, że do podstawy opodatkowania przyjmuje się w takiej sytuacji połowę wartości dyspozycji. Tak przykładowo w interpretacji US w Jaśle z 2005 roku (PM/436/3/2005) organ wskazał, że „(…) stanowisko odnośnie zaliczenia do podstawy opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn, tak w przypadku nabycia w drodze spadku (dziedziczenia), jak i na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek śmierci, połowy wartości zgromadzonych oszczędności, które stanowiły majątek dorobkowy Pani i zmarłego męża, jest prawidłowe”.