Konkubinat a dziedziczenie mieszkania po śmierci konkubenta

Dziedziczenie ustawowe i dziedziczenie testamentowe

Odpowiadając na zadane przez Panią pytanie dotyczące konkubinatu, wyjaśniam, co następuje.

Zgodnie z art. 926 Kodeksu cywilnego powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Jak wynika z niniejszego przepisu, w polskim prawie spadkowym istnieją dwie ogólne zasady, na jakich odbywa się dziedziczenie: albo według ustawy, albo z testamentu. Pierwszeństwo ma dziedziczenie testamentowe. Oznacza to, że jeśli spadkodawca pozostawi ważny testament, to w pierwszej kolejności zostanie uwzględniona jego ostatnia wola co do tego, kto i w jakiej wysokości dziedziczy po nim. Jeżeli spadkodawca nie zostawi testamentu albo sporządzony przez niego testament będzie nieważny, wówczas dziedziczenie odbędzie się na podstawie ustawy, a więc według zasad określonych w Kodeksie cywilnym.

Według art. 931 Kodeksu cywilnego w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4 całości spadku.

Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Dziedziczenie w przypadku konkubinatu

Biorąc pod uwagę brzmienie zacytowanych powyżej przepisów, należy stwierdzić, że Pani jako konkubina spadkodawcy nie będzie dziedziczyć po nim z ustawy. Również Pani syn z poprzedniego małżeństwa nie jest uprawniony do dziedziczenia po Pani partnerze.

Ponieważ, jak Pani wskazała, nieruchomość formalnie stanowi wyłączną własność Pani partnera, istnieje realne niebezpieczeństwo, że po jego śmierci odziedziczą ją jego krewni.

Rozwiązaniem tej sytuacji jest sporządzenie przez Pani partnera testamentu, w którym zostanie Pani wskazana jako spadkobierca. Wtedy po śmierci partnera prawo własności nieruchomości przejdzie na Panią, a po Pani śmierci – na Pani syna. Syn jako Pani zstępny dziedziczyłby po Pani już na podstawie przepisów ustawy, bez konieczności sporządzania przez Panią testamentu.

Jeśli Pani partner ma krewnych, np. dzieci z poprzedniego małżeństwa, istnieje możliwość, że gdy sporządzi testament i zostanie Pani jego jedynym spadkobiercą, dzieci będą dochodzić zachowku. Kwestia zachowku została uregulowana w przepisach art. 991-1011 Kodeksu cywilnego.

Prawo do zachowku

Zgodnie z art. 991 K.c. zstępnym (dzieciom), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

W tej sytuacji należałoby się zastanowić, czy nie byłoby najkorzystniej, żeby Pani partner za życia podarował Pani nieruchomość. Darowizna nieruchomości powinna być dokonana w formie aktu notarialnego. Wtedy własność nieruchomości przeszłaby na Pani rzecz, a po śmierci – na rzecz Pani spadkobierców, tj. syna.