Kodeks karny – stalking i sprawa w sądzie

Przedmiotem wykładni w omawianym przypadku będzie art. 1 Kodeksu karnego. § 1 omawianego artykułu wyraża zasadę nullum crimen, nulla poena sine lege poenali anteriori (z łac. nie ma przestępstwa, nie ma kary bez wcześniejszej ustawy karnej). Doktryna wyprowadza z niej istnienie kilku bardziej szczegółowych reguł, m.in. ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialność karną lub ją zaostrzająca nie może działać wstecz (łac. nullum crimen sine lege praevia, lex severior retro non agit).

Znamię „odpowiedzialność karna” oznacza powinność danego podmiotu ponoszenia ujemnych konsekwencji (w postaci sankcji karnej) za przypisany mu czyn. Odpowiedzialność karna za popełnienie czynu zabronionego następuje przed sądem.

Oznacza ona, że odpowiedzialność karna może łączyć się jedynie z zachowaniem człowieka, jeżeli było ono uznane za zabronione już w chwili jego podjęcia. Polskie prawo karne nigdy tej zasady nie kwestionowało, natomiast wyjątki polegające na internowaniu obywateli, z których zachowaniem łączono zagrożenie dla bezpieczeństwa funkcjonowania państwa (przed i po drugiej wojnie światowej) miały charakter administracyjno-polityczny. Zasada nullum crimen sine lege (z łac. nie ma przestępstwa bez ustawy) przy bliższej analizie wyraża kilka ważnych myśli:

1. prawo karne powinno być pisane (łac. nullum crimen sine lege scripta);
2. prawo karne nie zna wykładni rozszerzającej i analogii na niekorzyść (łac. nullum crimen sine lege stricta);
3. zakaz wstecznego działania ustawy karnej na niekorzyść (łac. nullum crimen sine lege praevia);
4. prawo powinno być pewne (łac. nullum crimen sine lege certa).

Podstawowym elementem przestępstwa jest czyn, z punktu widzenia ustawy karnej – czyn zabroniony. Art. 115 w § 1 stanowi, że czynem jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie. Wzmacnia to zasadę nullum crimen sine lege. Pominięto tu określenia „działanie” i „zaniechanie”, unikając w ten sposób ewentualnego sporu co do relacji pojęć „czyn” i „zaniechanie”. Czyny zabronione określone w ustawie występują w trzech zasadniczych postaciach: działanie, zaniechanie, posiadanie. Ogólne pojęcie czynu zakłada, że jest to zewnętrzne zachowanie się (człowieka) ujemnie dotykające wartości społecznych, pozostające w zasięgu sterujących procesów świadomości i woli człowieka. Czynności pozostające poza tymi procesami nie mieszczą się w ramach czynu w rozumieniu prawa karnego i nie mogą stanowić przedmiotowej przesłanki odpowiedzialności karnej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 04.04.2000 r., sygn. akt II KKN 335/99).

Zasada nullum crimen sine lege jest najważniejszą zasadą współczesnego prawa karnego, chroniącą jednostkę przed arbitralnym posługiwaniem się represją karną przez organy państwa. Do wskazanej przez Pana daty nie wszedł w życie przepis penalizujący zachowanie stalkingu, konsekwencją powyższego jest niemożność pociągnięcia do odpowiedzialności karnej za takie zachowanie.