Jak odrzucić spadek w imieniu dzieci?

W świetle Pani deklaracji o „znajomości całej procedury” warto skoncentrować uwagę na poszczególnych zagadnieniach (ewentualnie zespołach zagadnień), w tym zwrócić uwagę na to, co mogło zostać przez Panią (Państwa) wcześniej przeoczone. Chodzi o ułatwienie świadomego podejmowania ważnych decyzji oraz sprawnego ich załatwiania.

Oświadczenie o przyjęciu/odrzuceniu spadku

Proszę zwrócić uwagę na to, że oświadczenie w sprawie przyjęcia spadku (np. oświadczenie o odrzuceniu spadku) należy złożyć w odpowiednim momencie oraz oświadczenie takie powinno precyzyjnie określać sytuację danej osoby – ustawodawca na tej problematyce skoncentrował się w artykule 1012 i następnych Kodeksu cywilnego (skrótowo: K.c.). Informacja o tym, że chodzi o spadek po Pani szwagrze wskazują na dziedziczenie ustawowe (art. 931 i następne K.c.), ale warto (nawet na wszelki wypadek) sprawdzić, czy spadkodawca sporządził testament, ponieważ (na mocy artykułu 926 K.c.) przepisy o dziedziczeniu testamentowym (art. 941 i następne K.c.), a więc również sama treść prawnie wiążącego testamentu, mają pierwszeństwo przed przepisami o dziedziczeniu ustawowym. Gdyby odnalazł się (np. w domu lub przy pomocy notarialnego rejestru testamentów) testament, to sytuacja mogłaby się zmienić. Tytułem przykładu, ktoś (np. Pani mąż) mógłby (jako spadkobierca testamentowy) stanąć w sytuacji złożenia nowego oświadczenia. Niekiedy zdarza się, że brak precyzji oświadczenia skutkuje problemami (z długami spadkowymi).

Co powinno zawierać oświadczenie o odrzuceniu spadku?

Oświadczanie (także składane w imieniu dzieci lub osoby podlegającej opiece albo kurateli) powinno wskazywać, o jakie dziedziczenie chodzi (ustawowe czy testamentowe) – niekiedy zdarza się, że ta sama osoba jest spadkobiercą testamentowym i ustawowym. Czasami ktoś z grona spadkobierców umiera w okresie do złożenia odnośnego oświadczenia – w takiej sytuacji może zaistnieć potrzeba złożenia niejako w imieniu zmarłego spadkobiercy, który sam oświadczenia nie złożył. Po prostu: warto „trzymać rękę na pulsie”, w tym sprawdzać aktualną sytuację i terminowo na nią reagować (np. przez złożenie nowego lub dodatkowego oświadczenia właściwej treści).

Zachęcam Panią (Państwa) do dokładnego sprawdzenia – być może sprawdzania co jakiś czas (gdyby sytuacja się zmieniała, np. w związku z odnalezieniem testamentu) – aktualnego stanu rzeczy oraz zaprojektowania odpowiednio precyzyjnej treści oświadczenia. Notariusz lub sąd – czyli podmioty przed którymi składa się takowe oświadczenia (np. o odrzuceniu spadku) – przyjmują składane oświadczenie, ale na każdym człowieku (zwłaszcza pełnoletnim) spoczywa obowiązek dbałości o swe własne sprawy (bez nadmiernego liczenia na wyręczanie przez kogoś innego). Sędzia (ewentualnie inny uprawniony pracownik sądu) lub notariusz na ogół nie zna sytuacji innych ludzi – sytuację taką należy przedstawić, a osoba urzędowa ma obowiązek przedstawianą jej treść (np. związanego ze spadkiem oświadczenia) „ubrać w odpowiednią formę prawną”; niekiedy dokonać również dalszych czynności, np. powiadomienie sądu spadku o złożonym oświadczeniu; na dotyczących spadku oświadczeniach ustawodawca skoncentrował się w artykule 640 i następnych Kodeksu postępowania cywilnego (skrótowo: K.p.c.).

O ile poprawnie zrozumiałem informacje o dokumentach, to potencjalny problem z ich treścią (lub aktualnością treści) dotyczy Pani. W takiej sytuacji warto rozważyć załatwianie spraw przez Pani Męża. Daleki jestem od zachęcania Pani do „wycofania się” z załatwiania ważnych spraw, ale warto rozważyć, ile razy oraz w jakich okolicznościach przyszłoby Pani składać precyzyjne oświadczenia na temat Pani danych osobowych i dokumentów tożsamości.

Być może warto byłoby (np. „równolegle” do załatwiania spraw dotyczących składania oświadczeń w imieniu Państwa dzieci) zarejestrować zagraniczne akty stanu cywilnego (np. akt małżeństwa lub akty urodzenia dziecka albo dzieci) w polskim urzędzie stanu cywilnego; niekiedy (co pokazuje praktyka) przydaje się w takich sprawach korzystanie z tego USC, w którym „można się dogadać”. Użyłem mało precyzyjnego, niemalże kolokwialnego, określenia, ale nie wszędzie urzędnicy mają tak samo duże doświadczenie w załatwianiu spraw „z czynnikiem zagranicznym”, a ponadto są różnice w wykładni przepisów prawnych (co wpływa na stosowanie prawa). Niekiedy zdarza się tak, że szybciej udaje się zarejestrować zagraniczny akt stanu cywilnego w USC innej (niekoniecznie odległej) gminy, niż są szanse na przekonanie urzędników lub kierownika USC w „gminie docelowej”. Gdy się już uzyska rejestrację zagranicznego aktu stanu cywilnego, to potem zazwyczaj łatwiej jest doprowadzić do uporządkowania sytuacji w „docelowym USC”. Ponadto wiele wniosków dotyczących dokumentów tożsamości można składać w dowolnej gminie.

Dane osobowe i aktualne dokumenty

Gdyby Pani (niezależnie od przyczyny) w czasie załatwiania spraw w sądzie (czy to w „sądzie spadku”, czy to w „sądzie opiekuńczym) lub w kancelarii notarialnej miała przedstawiony w opisie sytuacji stan z aktami stanu cywilnego i dokumentami (w tym z paszportem), to proponowałbym możliwie precyzyjnie przedstawiać (w sądzie lub w kancelarii notarialnej) sytuację oraz okazywać dokumenty (np. odpisy aktów urodzenia dzieci lub własne dokumenty tożsamości). Zdarza się (np. w aktach notarialnych) zamieszczanie informacji o tym, że dana czynność prawna (np. oświadczenie lub umowa) jest zawierana przez kogoś, kto posługuje się jakimś dokumentem tożsamości, w którym zawarta jest „odmienna” wersja danych osobowych. Pani celem powinno być wykazanie i doprowadzenie do wskazania w treści dokumentacji oficjalnej, że to właśnie Pani dokonała określonych czynności.

Proszę zwrócić uwagę na to, że w przepisach prawnych przewidziano obowiązek wystąpienia o zmianę (wydanie nowego) dokumentu tożsamości w przypadku zajścia ważnych okoliczności – np. zmiany stanu cywilnego lub zmiany danych osobowych (w polskich warunkach: częstej zmiany nazwiska kobiety w związku ze ślubem). Gdyby jakieś zmiany (np. wydanie nowego dokumentu) nastąpiły w czasie załatwiania spraw (np. przed „sądem opiekuńczym”), to należałoby dany organ (np. sąd) powiadomić o zmianie (zazwyczaj wraz z przekazaniem odpisu dokumentu z nowymi danymi oficjalnymi); niekiedy w takich sytuacjach może pojawić się potrzeba swoistego aneksowania czynności notarialnej (ale to może wymagać nieco zachodu). Z pewnością odradzić należy zarówno podawanie danych nieaktualnych, jak i danych różniących się między sobą. Ponadto przydać się może ujednostajnienie danych (np. Pani nazwiska) w dotyczących Państwa dzieci dokumentach – tak zagranicznych, jak i polskich.

Odrzucenie spadku w imieniu dzieci

Jeżeli rzeczywiście trzeba będzie załatwiać przed sądem polskim uzyskanie zgody na odrzucenie spadku w imieniu Państwa dzieci, to proszę zwrócić uwagę na możliwości proceduralne prowadzenia postępowania przez sąd inny, niż z reguły właściwy w takich przypadkach. Przez „sąd opiekuńczy” rozumie się sąd rozpatrujący sprawy o szerokim charakterze „opiekuńczym”; na ogół jest to (w pierwszej instancji) określony wydział sądu rejonowego. Wprawdzie (z uwagi na art. 508 K.p.c.) – z powodu stałego zamieszkania Państwa dzieci poza Polską – właściwy będzie (jest) sąd rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy, ale w procedurze cywilnej przewidziano możliwość zmiany w tym zakresie. W § 2 oraz w § 3 w/w artykułu 508 K.p.c. przewidziano – w postępowaniach nieprocesowych – możliwość wyznaczenia innego sądu przez sąd wyższego stopnia. Jedną z przesłanek wyznaczenia innego sądu do rozpoznawania mogą być względy celowości; jest to kryterium niedookreślone – można np. wskazać łatwość dotarcia do sądu (np. ewentualnych pełnomocników), a w postępowaniu cywilnym pełnomocnikiem można ustanowić także kogoś z bliskiej rodziny (art. 87 K.p.c.).

W artykule 1103² K.p.c. zdecydowano, że tego rodzaju sprawy mogą być rozpatrywane przez sądy polskie. Mogą być rozpatrywane, a więc jurysdykcja krajowa nie ma charakteru wyłącznego. Jeżeli zwróci się uwagę na przepisy (zwłaszcza artykuł 8) „rozporządzenia unijnego”, to zauważyć można, że bardzo decydujące znaczenie (w zakresie jurysdykcji krajowej) ma państwo stałego pobytu dziecka; chodzi o Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz.U. L 338 z 23.12.2003). Gdyby okazało się, że przepisy brytyjskie pozwalają na łatwiejsze i szybsze załatwienie sprawy (co do możliwości złożenia oświadczeń w imieniu Państwa Dzieci), to być może warto byłoby wziąć pod uwagę również „wariant brytyjski”; oczywiście, same oświadczenia (np. o odrzuceniu spadku) należałoby składać na podstawie przepisów prawa polskiego (zwłaszcza w przypadku spadku podlegającego jurysdykcji krajowej polskiej). Daleki jestem od zniechęcania Państwa do realizowania wcześniej przyjętego planu – wyłącznie przedstawiam do przemyślenia możliwość alternatywy. Tłumaczenie (przysięgłe) dokumentów brytyjskich oraz ich uwierzytelnianie (zapewne uzyskiwanie apostille) wymagałoby czasu oraz wiązałoby się z kosztami, więc trudno jest rekomendować „wariant brytyjski” załatwiania formalności.