Historia prawa - dekret z dnia 5 września 1947 r.

Dekret z dnia 5 września 1947 r. o uregulowaniu położenia prawnego Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej, Kościoła Mariawickiego i Kościoła Starokatolickiego był bardzo małym aktem prawnym. Jego lwią część zawierało wyliczenie przepisów, jakie utraciły moc wraz z jego wejściem w życie.

Przytoczę tekst:

„Art. 1. Związki religijne, istniejące na terenie Rzeczypospolitej, których byt prawny opiera się na przepisach obowiązujących tylko na części obszaru Państwa, a mianowicie:

1) Kościół Ewangelicko-Reformowany w Rzeczypospolitej Polskiej,

2) Kościół Mariawicki i

3) Kościół Starokatolicki uzyskują charakter związków religijnych prawnie uznanych na obszarze całego Państwa.

Art. 2. Stosunki wewnętrzne związków religijnych wymienionych w art. 1 określą ich prawa wewnętrzne, podlegające zatwierdzeniu przez Radę Ministrów.

Art. 3. Uchyla się moc obowiązującą przepisów prawnych wydanych przed dniem 11 listopada 1918 r., dotyczących wyżej wymienionych związków religijnych oraz spraw międzywyznaniowych. W szczególności tracą moc obowiązującą następujące przepisy [pominięte wyliczenie tych przepisów].

Art. 4. Wykonanie niniejszego dekretu porucza się Ministrowi Administracji Publicznej i Ministrowi Ziem Odzyskanych.

Art. 5. Dekret niniejszy wchodzi w życie z dniem ogłoszenia”.

Dekret z 1947 r. zasadniczo nie regulował sytuacji Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w jakikolwiek sposób.  Pozwalał on na stosowanie wobec tego Kościoła przepisów wydanych po 11 listopada 1918 r. Nadto ustalał jednoznacznie, że Kościół Ewangelicko-Reformowany w Rzeczypospolitej Polskiej uzyskał charakter związku religijnego prawnie uznanego na obszarze całego Państwa. To jest najważniejsze przesłanie tego dekretu. Można powiedzieć, że w tym zakresie nie został on nigdy zmieniony. Od tego czasu Kościół Ewangelicko-Reformowany ma prawo legalnego działania na terenie całej Polski.

Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz ustawa o stosunku państwa do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej  potwierdziły tylko status tego Kościoła i jego legalność na terenie Polski.

Co do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego, utracił on moc z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 1994 nr 73 poz. 324) – tj. dnia 11 lipca 1994 r. Termin ten oraz zakres wynika bezpośrednio z samej ustawy:

„Art. 28. Traci moc dekret z dnia 5 września 1947 r. o uregulowaniu położenia prawnego Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej, Kościoła Mariawickiego i Kościoła Starokatolickiego (Dz. U. Nr 59, poz. 316), w części dotyczącej Kościoła Ewangelicko-Reformowanego”.

Całkowicie utracił on moc ( co do pozostałych kościołów) z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Starokatolickiego Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej:

„Art. 36. Traci moc dekret z dnia 5 września 1947 r. o uregulowaniu położenia prawnego Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej, Kościoła Mariawickiego i Kościoła Starokatolickiego (Dz. U. Nr 59, poz. 316 oraz z 1994 r. Nr 73, poz. 324)”.

Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania nie zawierała regulacji uchylających dekret z 5 września 1947 r. Wskazywała ona, że „Kościoły i inne związki wyznaniowe w Polsce działają w konstytucyjnych ramach ustrojowych Rzeczypospolitej Polskiej; ich sytuację prawną i majątkową regulują przepisy rangi ustawowej” (art. 8). W dalszej części stanowiła:

„Art. 18. 1. Przepisy rozdziału 2 i działu III regulują stosunek państwa tylko do tych kościołów i innych związków wyznaniowych, których sytuacja prawna i majątkowa nie jest uregulowana odrębnymi ustawami.

2. Przepisy rozdziału 2 określające uprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych mają jednakże zastosowanie do kościołów i innych związków wyznaniowych o ustawowo uregulowanej sytuacji wówczas, gdy odrębne ustawy określone w ust. 1 nie przewidują takich uprawnień”.

Dokument, który regulowałby sytuację prawną i majątkową Kościoła Ewangelicko-Reformowanego, w postaci odrębnej ustawy powstał dopiero w 1994 r. W przepisach przejściowych swego teksty pierwotnego z 1989 r. zawierała ona postanowienie:

„Art. 39. 1. Zachowują moc przepisy statutów kościołów i innych związków wyznaniowych, o ile nie pozostają w sprzeczności z przepisami niniejszej ustawy.

2. Do czasu wydania przepisów wykonawczych do ustawy pozostają w mocy przepisy”.

Kościół Ewangelicko-Reformowany zachowywał swój dotychczasowy status prawny w oparciu o dekret z 1947 r., a nie decyzje Ministra Administracji Publicznej. Ani ten, ani inne przepisy ustawy nie wprowadzały zmian do dekretu z 05.09.1947 r., nie uchylały tego dekretu w jakimkolwiek stopniu.

Zgodnie z art. 41 ust. 1 „Kościoły i inne związki wyznaniowe, które w dniu wejścia w życie ustawy miały uregulowany byt prawny na zasadach i w trybie określonym w § 3, 4 i 7 rozporządzenia Ministra Administracji Publicznej z dnia 6 sierpnia 1949r, w sprawie wykonania dekretu z dnia 5 sierpnia 1949r o zmianie niektórych przepisów Prawa o Stowarzyszeniach ( DZ. U. Nr 47, poz. 348), podlegają wpisowi do rejestru z urzędu”.

Nie dotyczyło to Kościoła Ewangelicko Reformowanego, albowiem było to wyznanie „uznane” na terenie ówczesnej Polski. Jak wskazałem – ustawa bezpośrednio nie ingerowała w treść dekretu z 05.09.1947. Wywierała jednak wpływ na życie Kościoła oraz jego status prawny, uprawienia i obowiązki.

Jej przepisy są przepisami powszechnie obowiązującymi i stosowane były przez istniejące Kościoły oraz wyznania w tym przez Kościół Ewangelicko Reformowany, w zakresie np. podatku dochodowego od przychodów Kościoła, podatku od spadków i darowizn, zwolnień celnych itd.

Konstytucje lub ustawy konstytucyjne nie ingerowały wprost w treść dekretu oraz innych powszechnie obowiązujących przepisów, ale poprzez swoje zapisy wpływały na ocenę statusu danego Kościoła lub wyznania.

Przed wydaniem dekretu ustalona była ustawa Konstytucyjna o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 19 lutego 1947 roku (Mała Konstytucja) – ale bez szczególnych regulacji co do Kościołów i związków wyznaniowych.

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952 r.

„Rozdział 7. Podstawowe prawa i obowiązki obywateli

Artykuł 70. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom wolność sumienia i wyznania. Kościół i inne związki wyznaniowe mogą swobodnie wypełniać swoje funkcje religijne. Nie wolno zmuszać obywateli do niebrania udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych. Nie wolno też nikogo zmuszać do udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych.

Kościół jest oddzielony od państwa. Zasady stosunku państwa do kościoła oraz sytuację prawną i majątkową związków wyznaniowych określają ustawy.

Nadużywanie wolności sumienia i wyznania dla celów godzących w interesy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej jest karane”.

Ustawa konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym:

„Art. 77. Traci moc Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 lipca 1952 r. (Dz. U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36, z 1980 r. Nr 22, poz. 81, z 1982 r. Nr 11, poz. 83, z 1983 r. Nr 39, poz. 175, z 1987 r. Nr 14, poz. 82, z 1988 r. Nr 19, poz. 129, z 1989 r. Nr 19, poz. 101 i Nr 75, poz. 444, z 1990 r. Nr 16, poz. 94, Nr 29, poz. 171 i Nr 67, poz. 397, z 1991 r. Nr 41, poz. 176 i Nr 119, poz. 514 oraz z 1992 r. Nr 75, poz. 367), z tym że pozostają w mocy przepisy rozdziałów 1, 4, 7 z wyjątkiem art. 60 ust. 1, rozdziałów 8, 9 z wyjątkiem art. 94 oraz rozdziałów 10 i 11”.

Zachował moc rozdział 7 – Podstawowe prawa i obowiązki obywateli, a w tym cytowany powyżej art. 70.

Konstytucja obecnie obowiązująca:

„Art. 25. 1. Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione.

2. Władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, zapewniając swobodę ich wyrażania w życiu publicznym.

3. Stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego.

4. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a Kościołem Katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy.

5. Stosunki między Rzecząpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami”.

Wpływ na status Kościoła Ewangeliczno-Reformowanego miały także inne poza dekretem z 05.09.1947 przepisy. Wskażę kilka przykładów:

• rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1932 r. – Prawo o stowarzyszeniach – zmieniane wielokrotnie,
• ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego (Dz. U. Nr 9, poz. 87 i Nr 10, poz. 111 oraz z 1969 r. Nr 13, poz. 95),
• dekret z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze miasta stołecznego Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz. 279),
• dekret z dnia 24 kwietnia 1952 r. o zniesieniu fundacji (Dz. U. Nr 25, poz. 17 2 oraz z 1957 r. Nr 1, poz. 3),
• przepisy podatkowe.