Egzekucja z udziałów w spółce

Jak zapewne Pani wie, spółka komandytowa jest osobową spółką prawa handlowego. Regulacja Kodeksu spółek handlowych (w skrócie K.s.h.) dotycząca tej spółki jest uboga, jednak według art. 103 K.s.h.: „w sprawach nieuregulowanych w niniejszym dziale do spółki komandytowej stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej, chyba że ustawa stanowi inaczej”. Dotyczy to m.in. możliwości zbywania swoich udziałów w spółce.

Należy wskazać na treść art. 10 K.s.h. Brzmi on następująco:

„Art. 10. § 1. Ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę tylko wówczas, gdy umowa spółki tak stanowi.

§ 2. Ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę tylko po uzyskaniu pisemnej zgody wszystkich pozostałych wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

§ 3. W przypadku przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika na inną osobę, za zobowiązania występującego wspólnika związane z uczestnictwem w spółce osobowej i zobowiązania tej spółki osobowej odpowiadają solidarnie występujący wspólnik oraz wspólnik przystępujący do spółki”.

Zatem sytuacja przez Panią opisana może pojawić się jedynie wówczas, gdy umowa spółki dopuszcza możliwość przeniesienia udziału na inną osobę. Cytowany wyżej przepis jest też istotny, ponieważ zgodnie z art. 62 K.s.h. – stosowanym do spółki komandytowej na mocy wspomnianego przepisu art. 103 – w czasie trwania spółki wierzyciel wspólnika może uzyskać zajęcie tylko tych praw służących wspólnikowi z tytułu udziału w spółce, którymi wspólnikowi wolno rozporządzać.

Jeżeli w ciągu ostatnich sześciu miesięcy przeprowadzono bezskutecznie egzekucję z ruchomości wspólnika, wówczas jego wierzyciel, który na podstawie tytułu egzekucyjnego uzyskał zajęcie roszczeń służących wspólnikowi w przypadku jego wystąpienia lub rozwiązania spółki, może wypowiedzieć umowę spółki na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego, nawet gdy umowa spółki była zawarta na czas oznaczony. Jeżeli umowa spółki przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wierzyciel może skorzystać z terminu umownego.

Mając ustalone powyższe kwestie związane z samą możliwością zajęcia udziału wspólnika w spółce komandytowej, mogę przystąpić do omówienia kwestii samego zajęcia od strony technicznej oraz możliwości dysponowania zajętym udziałem, a także form zaspokojenia wierzyciela.

Egzekucja z udziału wspólnika spółki to egzekucja z prawa majątkowego regulowana przepisami Kodeksu postępowania cywilnego (w skrócie K.p.c.). Jak podaje art. 910 tego kodeksu:

„Art. 910. § 1. Do egzekucji z praw majątkowych komornik przystąpi przez zajęcie prawa. W tym celu komornik:

1) zawiadomi dłużnika, że nie wolno mu rozporządzać, obciążać ani realizować zajętego prawa, jak również nie wolno mu pobierać żadnego świadczenia przysługującego z zajętego prawa;

2) zawiadomi osobę, która z zajętego prawa jest obciążona obowiązkiem względem dłużnika, by obowiązku tego wobec dłużnika nie realizowała, a wynikające z prawa świadczenia pieniężne uiszczała komornikowi lub na rachunek depozytowy sądu, oraz wzywa tę osobę, by w terminie tygodnia złożyła oświadczenie, czy inne osoby roszczą sobie pretensje do zajęcia prawa, czy i w jakim sądzie lub przed jakim organem toczy się lub toczyła się sprawa o zajęte prawo, jak również czy oraz o jakie roszczenie skierowana jest egzekucja do zajętego prawa.

§ 2. Prawo jest zajęte z chwilą doręczenia zawiadomienia osobie, która z mocy zajętego prawa jest obciążona obowiązkiem wobec dłużnika. Jednakże jeżeli zawiadomienie o zajęciu zostało doręczone dłużnikowi wcześniej, skutki zajęcia powstają wobec dłużnika z chwilą doręczenia mu zawiadomienia o zajęciu”.

Natomiast art. 911³ K.p.c. stanowi:

„Art. 991³. Zajmując udział wspólnika w spółce handlowej albo prawa wspólnika z tytułu udziału w takiej spółce, którymi wspólnikowi wolno rozporządzać, jak również prawa majątkowe akcjonariusza, komornik powiadomi o zajęciu spółkę oraz zgłosi ten fakt sądowi rejestrowemu”.

Należy również przytoczyć treść art. 911⁶ oraz 911⁷ K.p.c.:

„Art. 911⁶. § 1. Zaspokojenie wierzyciela z zajętego prawa następuje z dochodu, jeżeli zajęte prawo przynosi dochód, albo z realizacji lub sprzedaży prawa.

(…)

§ 3. Sprzedaży prawa dokonuje się w drodze licytacji prowadzonej według przepisów o egzekucji z ruchomości z zachowaniem przepisów poniższych”.

„Art. 911⁷. § 1. Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, komornik może sprzedać zajęte prawo z wolnej ręki po cenie nie niższej niż 75% ceny oszacowania. Sprzedaż ta nie może nastąpić wcześniej niż czternastego dnia od oszacowania.

§ 2. Na wniosek dłużnika, za zgodą wierzyciela, sprzedaż może nastąpić bez oszacowania prawa. Sprzedaż za wskazaną przez dłużnika cenę może nastąpić, gdy nie naruszyło to interesów wierzycieli. Dłużnik winien wówczas wskazać cenę minimalną, poniżej której sprzedaż nie może być dokonana. Dłużnik może wskazać osobę nabywcy albo też wskazać kilka osób uprawnionych do nabycia oraz kolejność, w jakiej prawo nabycia będzie im przysługiwało”.

Takie nabycie udziału – za pośrednictwem komornika – jest tzw. nabyciem pierwotnym. Oznacza to, że nabywca kupuje „czysty” udział, bez ciążącego na nim zajęcia, zadłużenia. Może swobodnie tym udziałem dysponować. Do sprzedaży takiej stosuje się bowiem przepisy dotyczące sprzedaży zajętych ruchomości (H. Pietrzykowski, Komentarz do art. 911⁷ Kpc, LexPolonica), a te stanowią, że kto nabywa rzecz na podstawie przepisów rozdziału o sprzedaży zajętej rzeczy ruchomej, staje się jej właścicielem bez żadnych obciążeń i powinien ją natychmiast odebrać. Nabywcy nie przysługują roszczenia z tytułu rękojmi za wady rzeczy; przeciwko nabywcy nie można podnosić zarzutów co do ważności nabycia.

Z inną sytuacją mamy do czynienia, gdy dłużnik – właściciel zajętego udziału – chce zbyć taki udział poza komornikiem. Po pierwsze, na podstawie art. 910 § 1 pkt 1 K.p.c. dłużnikowi nie wolno takim udziałem rozporządzać. W jego prawa wynikające z udziału wstępuje wierzyciel, który może się zaspokoić np. z wypłaty zysku. Dłużnik naraża się w ten sposób na odpowiedzialność karną – udział nie jest w istocie jego własnością. Po drugie, zgodnie z art. 909 K.p.c. do egzekucji z praw majątkowych stosuje się odpowiednio przepisy o egzekucji z wierzytelności. Wśród nich znajduje się kolejne odesłanie, bowiem według art. 902 K.p.c. do skutków zajęcia wierzytelności stosuje się przepis art. 885 K.p.c. dotyczący zajęcia wynagrodzenia, zgodnie z którym dysponowanie zajętym wynagrodzeniem ponad kwotę wolną od zajęcia jest nieważne w stosunku do wierzyciela.

Według komentatorów zbycie dokonane poza komornikiem będzie skuteczne, jednak powoduje negatywne konsekwencje dla nabywcy zajętego udziału – będzie musiał on znosić sytuację, w której wierzycielowi egzekwującemu przysługują korzyści majątkowe wynikające z udziału (art. 885 K.p.c. w zw. z art. 902 K.p.c. oraz w zw. z art. 909 K.p.c. stosowanym odpowiednio).

Zatem odnosząc się do Pani pytania: jeżeli nabycie zajętego udziału nastąpi w drodze sprzedaży udziału przez komornika (z wolnej ręki lub w licytacji), wszelkie ograniczenia dotyczące udziału związane z zajęciem i długiem udziałowca (dłużnika) ustają. Jednak w sytuacji gdy nabycie nastąpi z pominięciem drogi egzekucyjnej, zajęcie nie upada, a skutki zajęcia dotkną nabywcę, który nie będzie mógł korzystać z praw związanych z udziałem.