Dziedziczenie praw do wkładu mieszkaniowego w spółdzielni mieszkaniowej

Spadkobiercy często mają wątpliwości, czy dziedziczeniu podlega lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego. Wskazują, iż zgodnie z postanowieniami przepisów art. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn z dnia 28 lipca 1983 r. (Dz. U. 2004 r. Nr 142, poz. 1514 ze zm.) – podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a zgodnie z art. 922 § 1 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zm.) prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów tego kodeksu. Uznają więc, iż lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego jest jednym z praw, o których mowa w art. 922 K.c.

Sprawę wyjaśnia art. 9 ust. 3 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.), który stanowi, iż: „Spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego jest niezbywalne, nie przechodzi na spadkobierców i nie podlega egzekucji.”

Skoro mieszkania lokatorskiego nie można odziedziczyć, nie ma przedmiotu podatku od spadków i darowizn, nie ma przedmiotu opodatkowania, zatem podatek nie występuje.

Zgodnie z art. 14 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, z chwilą śmierci jednego z małżonków spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, które przysługiwało im obojgu, przypada drugiemu z nich. Małżonek ten, jeżeli nie jest członkiem spółdzielni, powinien w terminie jednego roku od dnia śmierci współmałżonka złożyć deklarację członkowską. Małżonkowi zmarłego członka spółdzielni przysługuje roszczenie o przyjęcie w poczet członków spółdzielni. Powyższe nie narusza uprawnień spadkobierców do dziedziczenia wkładu.

Zatem nie jest do końca prawdą, że nie istnieje przedmiot opodatkowania, gdyż dziedziczeniu podlega wkład mieszkaniowy.

Obecnie dziedziczenie wkładu mieszkaniowego – dla spadków nabytych od 1 stycznia 2007 roku – może korzystać z dwóch zwolnień przewidzianych w ustawie o podatku od spadków i darowizn:

• Zgodnie z art. 4a ust. 1 pkt 1 – zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku (warto pamiętać, iż obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadku, gdy wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, nie przekracza kwoty 9637 zł.
• Zgodnie z art. 4 ust 1 pkt 5a – zwalnia się od podatku nabycie w drodze dziedziczenia praw do wkładu mieszkaniowego w spółdzielni mieszkaniowej przez osobę zaliczoną do I lub II grupy podatkowej, jeżeli spełnia warunki określone w art. 16 ust. 2 pkt 2-5 oraz spółdzielcze prawo do tego lokalu będzie przysługiwało nabywcy wkładu przez okres co najmniej 5 lat od dnia jego ustanowienia; warunek ten uważa się za zachowany także w przypadku przeniesienia przez spółdzielnię własności tego lokalu na nabywcę.

Warunki, o których mowa w art. 16 ust. 2 pkt 2-5, to wskazanie, iż omawiana ulga przysługuje osobom, które łącznie spełniają następujące wymogi:

• nie są właścicielami innego budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, bądź będąc nimi, przeniosą własność budynku lub lokalu na rzecz zstępnych, Skarbu Państwa lub gminy w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego;
• nie przysługuje im spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego lub wynikające z przydziału spółdzielni mieszkaniowej: prawo do domu jednorodzinnego lub prawo do lokalu w małym domu mieszkalnym, a w razie dysponowania tymi prawami przekażą je zstępnym lub przekażą do dyspozycji spółdzielni, w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego;
• nie są najemcami lokalu lub budynku lub będąc nimi rozwiążą umowę najmu w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego;
• będą zamieszkiwać, będąc zameldowanymi na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku, i nie dokonają jego zbycia przez okres 5 lat:
  1. od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego – jeżeli w chwili złożenia zeznania lub zawarcia umowy darowizny nabywca mieszka i jest zameldowany na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku,
  2. od dnia zamieszkania potwierdzonego zameldowaniem na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku – jeżeli nabywca zamieszka i dokona zameldowania na pobyt stały w ciągu roku od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego.

Należy pamiętać, iż do nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych, które nastąpiło przed 1 stycznia 2007 r. stosuje się przepisy o podatku od spadków i darowizn w brzmieniu obowiązującym przed tą datą, a spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia, tj. z chwilą śmierci spadkodawcy.

Organy również prezentują podobne stanowisko – m.in. w interpretacji Ministra Finansów z dnia 24 marca 2009 r. (sygn. IPPB2/436-481/08-5/MZ) przeczytać możemy, iż: „ Nabycie w drodze dziedziczenia po mężu zmarłym 29 sierpnia 2006 r. opodatkowane będzie według zasad określonych ustawą z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, przed zmianami dokonanymi ustawą z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn oraz ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, zatem nie będzie objęte zwolnieniem.”

Zatem stwierdzić należy, iż nie ma możliwości zastosowania zwolnienie generalnego (art. 4a) ani specjalnego (art. 4 ust. 1, pkt 5a) dla spadków, których nabycie nastąpiło przed 1 stycznia 2007 r., gdyż przywołane zwolnienia wprowadzone są za sprawą ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. (Dz. U. z 2006 r. Nr 222, poz. 1629) zmieniającej ustawę o podatku od spadków i darowizn z dniem 1 stycznia 2007 r.

Jakie jest zatem właściwe postępowanie w przypadku nabycia przedmiotowego wkładu przed 1 stycznia 2007 r.? Wydaje się, iż jest nim postępowanie przedstawione w piśmie z dnia 9 czerwca 2006 r., Urząd Skarbowy Wrocław-Krzyki (sygn. PM 436-11/06), w którym organ obszernie wyjaśnia, iż:

„Spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego jest niezbywalne, nie przechodzi na spadkobierców, nie podlega egzekucji. Powstaje z chwilą zawarcia między członkiem a spółdzielnią umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego. W razie śmierci spółdzielcy prawo to wygasa, jednak o jego przydział można ubiegać się na zasadzie ustawy z dnia 15.12.2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (t.j. Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 z późn. zm.). Natomiast zgodnie z przepisami ustawy o podatku od spadków i darowizn opodatkowaniu podlega wkład mieszkaniowy. Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 cyt. wyżej ustawy podatkowi od spadków i darowizn zwanemu dalej »podatkiem« podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej tytułem spadku. Podstawę opodatkowania zgodnie z art. 7 ust. 1 cyt. ustawy stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. W przypadku dziedziczenia wkładu mieszkaniowego zgodnie z cyt. wyżej przepisami opodatkowaniu podlega zwaloryzowany wkład mieszkaniowy według wartości rynkowej lokalu. Opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej: 9637,00 zł, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej (art. 9 ust. 1 cytowanej wyżej ustawy o podatku od spadków i darowizn). Podatek oblicza się w I grupie podatkowej od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku według następującej skali:

• do kwoty 10 278,00 zł – podatek wynosi 3%;
• ponad 10 278,00 zł do 20 556,00 zł – podatek wynosi 308,30 zł i 5% nadwyżki ponad 10 278,00 zł;
• ponad 20 556,00 zł – podatek wynosi 822,20 zł i 7% nadwyżki ponad 20 556,00 zł
  
  (art. 15 ust. 1 cyt. wyżej ustawy o podatku od spadków i darowizn).

Z treści powołanych wyżej przepisów wynika, iż w przypadku nabycia praw do spółdzielczego, lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego opodatkowaniu podlega wniesiony przez spadkodawcę wkład mieszkaniowy zwaloryzowany według wartości rynkowej lokalu. Jeżeli czysta wartość odziedziczonego przez Panią po zmarłym małżonku prawa majątkowego będzie przekraczała kwotę, o której mowa w art. 9 cyt. wyżej ustawy o podatku od spadków i darowizn, będzie Pani zobowiązana do zapłaty podatku od spadków i darowizn z tytułu nabycia praw do spadku.”

Stan prawny obowiązujący na dzień 28.07.2009