Dziedziczenie po babci przez małoletnie wnuki

Pierwszeństwo testamentu przed dziedziczeniem ustawowym

W opisanej sprawie należy odwołać się do przepisów prawa cywilnego. Zgodnie z art. 925 Kodeksu cywilnego (K.c.) spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. W myśl art. 926 K.c. powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. W konsekwencji testament ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym.

Zgodnie z art. 931 K.c. w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Po zmarłej teściowej dziedziczy syn oraz wnuki z mocy ustawy. Jeżeli jednak teściowa sporządziła testament i wskazała tam innego spadkobiercę, to testament wyklucza dziedziczenie ustawowe i należy kierować się treścią testamentu.

Zgodnie z art. 945 K.c. testament można podważyć, jedynie jeżeli został sporządzony:

1. w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
2. pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
3. pod wpływem groźby.

Roszczenie o zachowek dla wnucząt

Jeżeli teściowa w drodze testamentu powołała innego spadkobiercę lub też powołała tylko jednego spadkobiercę ze wszystkich ustawowych (np. w testamencie spadkobiercą uczyniła wyłącznie syna, a pominęła wnuki), to wnukom przysługuje roszczenie o zachowek.

Zgodnie z art. 991 K.c. – zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Małoletni zstępni pominięci w testamencie mają zatem prawo żądania od spadkobiercy zachowku w wysokości 2/3 tego, co przysługiwałoby im, gdyby dziedziczyli z mocy ustawy. Czyli w naszym przykładzie Pana dzieci mogłyby wobec wujka wystąpić o wypłatę zachowku w postaci roszczenia o zapłatę sumy pieniężnej.

Co istotne, zgodnie z art. 993 K.c. – przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Jeżeli przykładowo teściowa przed śmiercią dokonała darowizny nieruchomości na rzecz syna i spisała testament, w którym do spadku powołała tylko syna, to przy obliczaniu udziału spadkowego wnuków bierze się pod uwagę również darowaną nieruchomości, tak jak gdyby wchodziła w skład spadku. Jeśli natomiast teściowa dokonała darowizny na rzecz syna i nie sporządziła testamentu, czyli mamy do czynienia z dziedziczeniem ustawowym, to wnukom roszczenie o zachowek nie przysługuje. Taka darowizna nie wchodzi w skład masy spadkowej, ponieważ nie stanowiła własności spadkodawcy na dzień jego śmierci.