Dom wspólnie wybudowany przez konkubentów - jak się rozliczyć po rozstaniu?

Rozliczenie byłych partnerów na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu

Mimo że partnerzy żyjący w tzw. konkubinacie funkcjonują i żyją tak jak małżonkowie, prowadzą wspólne gospodarstwo domowe, kupują nieruchomości, biorą wspólne kredyty itp., przepisy prawa nie regulują wprost kwestii związanych z wzajemnymi rozliczeniami między konkubentami, w przeciwieństwie do małżonków, których w trakcie trwania małżeństwa łączy ustawowa małżeńska wspólność majątkowa. Przepisów dotyczących małżeńskiej wspólności majątkowej nie można stosować analogicznie do związków partnerskich.

W orzecznictwie przyjmuje się, że rozliczenie byłych partnerów w sferze stosunków majątkowych powinno następować na podstawie przepisów dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia. Zgodnie z art. 410 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (K.c.) – świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Rozliczenie nakładów dokonanych przez jednego konkubenta na majątek drugiego

Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 27 września 2018 r. (sygn. akt: I ACa 397/18) wskazał, że „do rozliczenia konkubinatu, w tym nakładów dokonanych przez konkubentów na majątek jednego z nich, mają zastosowanie przepisy art. 405 i nast. K.c., chyba że szczególne okoliczności wskazują na istnienie innej podstawy tych rozliczeń”. Przepisy te dotyczą bezpodstawnego wzbogacenia.

Roszczenie o nienależne świadczenie

Niekiedy wskazuje się, że powództwo przeciwko byłemu konkubentowi może znaleźć podstawę także w nienależnym świadczeniu. Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 26 kwietnia 2019 r. (sygn. akt: I ACa 636/18) wskazał, że „dochodzone przez powódkę roszczenie powinno być ocenione w kontekście przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, a nawet, dalej idąc, o nienależnym świadczeniu, ponieważ istota jej żądania sprowadza się do zwrotu wskazanych w pozwie świadczeń pieniężnych, spełnionych przez nią na majątek pozwanego, których cel nie został osiągnięty (art. 410 § 2 K.c.)”.

Wezwanie do zapłaty wartości nakładów poczynionych przez jednego konkubenta na majątek drugiego

Co do zasady, Pani były partner może skierować do Pani wezwanie do zapłaty wartości nakładów poczynionych przez niego na Pani majątek. W dalszej kolejności, jeśli odmówiłaby Pani zapłaty albo w ogóle nie ustosunkowała się do wezwania, pozostałaby droga sądowa. Były partner musiałby wystąpić z pozwem przeciwko Pani o zapłatę z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia albo nienależnego świadczenia, opłacić pozew, ewentualnie opłacić później zaliczki na opinię biegłych rzeczoznawców, którzy określiliby wartość nieruchomości i wartość poczynionych nakładów, jeśli powołanie takiego biegłego okazałoby się konieczne. Były partner powinien także w jakiś sposób wykazać poniesione nakłady, najlepiej rachunkami i fakturami oraz potwierdzeniami z rachunków bankowych – powinien przedłożyć dowody na poparcie swoich twierdzeń.

Podsumowując, aktualne i już utrwalone orzecznictwo dopuszcza możliwość dochodzenia wobec byłego partnera zwrotu nakładów poczynionych na jego majątek osobisty. Uzasadnia się to tym, że czyniąc nakłady liczyło się na dalsze trwanie związku, a skoro związek już dalej nie trwa, to odpadła podstawa przysporzenia, a to, co zostało poczynione, podlega zwrotowi. To, czy powództwo zostanie uwzględnione i w jakiej części, zależy od przebiegu postępowania, przedłożonych dowodów oraz oceny sądu.