Darowizny w nieruchomościach

Odnosząc się do podniesionej w Pani pytaniu kwestii wzajemnego zachowku pomiędzy rodzeństwem, wskazać należy w pierwszej kolejności na art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.), zgodnie z którym zstępnym (czyli Pani narzeczonemu i jego rodzeństwu), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Według § 2 art. 991 K.c., „jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia”.

Według art. 993 K.c. „przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny uczynione przez spadkodawcę”.

Według art. 994 § 1 K.c. „przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku”.

Natomiast stosownie do art. 995 K.c. „wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku”.

Podstawę ustalenia sumy stanowiącej zachowek stanowi tzw. substrat zachowku. Substrat zachowku to wartość stanu czynnego spadku wraz z wartością darowizn podlegających doliczeniu.

Aby ustalić wysokość należnego Pani mężowi zachowku po śmierci każdego z rodziców, należy ustalić wartość aktywów spadku pozostawionego przez spadkodawcę – należy zsumować wartość przedmiotów spadkowych pozostawionych przez zmarłego oraz odjąć od tej kwoty pasywa spadku (długi spadkowe).

Do tego należy doliczyć wartość poczynionych darowizn.

Załóżmy zatem, że rodzice Pani narzeczonego przekażą mu mieszkanie w darowiźnie o wartości 150 tys. zł natomiast go rodzeństwu, czyli dwóm braciom i siostrze, dom o wartości 250 tys. zł. Tym samym Pani narzeczony będzie dysponował podarowanym przez rodziców majątkiem w wysokości 150 tys. zł, a rodzeństwo po ok. 83 tys. zł każdy (250 tys. zł / 3 osoby).

Przyjmijmy następnie, że po śmierci rodziców Pani narzeczonego ich majątek będzie równy zero, bowiem wszystko, co mieli (czyli mieszkanie i dom), przekazali już za życia swoim dzieciom. Jeżeli dodatkowo rodzice nie pozostawią po sobie testamentów, to będzie miało miejsce dziedziczenie ustawowe, a więc wszystkie ich dzieci będą dziedziczyły po równo.

Dziedziczenie po śmierci mamy Pani narzeczonego.

W skład spadku po mamie wejdzie zatem majątek, który pozostawi ona w chwili śmierci (w naszym przykładzie zero), oraz wartość połowy darowizn, które poczyniła wraz z mężem za życia, czyli 200 tys. zł (150 tys. + 250 tys. dzielone na pół). Jest tak, ponieważ przyjęłam, że ojciec wraz z matką Pani narzeczonego są współwłaścicielami darowanych nieruchomości, a więc każdemu z nich przysługuje udział wynoszący 1/2 w tych nieruchomościach i ten właśnie udział wejdzie do majątku spadkowego po śmierci każdego z rodziców.

Udział każdego spadkobiercy w majątku po zmarłej jest co do zasady równy, jednakże żyjący małżonek nie może odziedziczyć mniej niż 1/4 wartości spadku (art. 931 Kodeksu cywilnego). Tak więc żyjącemu małżonkowi zmarłej przypadać będzie 1/4 spadku, natomiast pozostałe 3/4 spadku będzie podzielone po równo na czwórkę dzieci czyli każde z nich otrzyma po 3/16 udziału. Tak więc żyjący małżonek odziedziczyłby udział o wartości 50 tys. zł, natomiast żyjące dzieci po 37,5 tys. zł., gdyby rodzice nie poczynili za swego życia żadnych darowizn. Zachowek to zwykle połowa normalnego udziału w spadku lub 2/3 – jeżeli spadkobierca w chwili śmierci rodziców byłby małoletni lub niezdolny do pracy.

Dziedziczenie po śmierci ojca Pani narzeczonego.

Będzie wyglądało tak samo jak powyżej, z tym zastrzeżeniem, że jeżeli w chwili śmierci jednego z rodziców nie będzie już żył drugi z rodziców, do dziedziczenia dojdą same dzieci, a więc udział każdego z nich w spadku po śmierci drugiego rodzica będzie wynosił po 1/4.

Zachowku (lub jego uzupełnienia) można żądać wówczas, jeżeli wartość darowizny jest mniejsza niż przysługujący danemu spadkobiercy zachowek.

Jak napisałam już wcześniej, jeżeli zostaną poczynione darowizny, Pani narzeczony otrzyma mieszkanie o wartości 150 tys. zł, a więc przekraczające jego udział w spadku zarówno po jednym, jak i drugim rodzicu, tak więc Pani narzeczonemu zachowek nie należałby się. Natomiast jego rodzeństwu, przyjmując że otrzymałoby w darowiźnie dom na troje, również nie przysługiwałoby prawo do żądania zachowku ponieważ otrzymana przez nich wartość darowizny (po ok. 83 tyś zł każdy) byłaby większa niż przysługujący im zachowek – zakładając, że w chwili śmierci rodziców wszystkie ich dzieci będą pełnoletnie i zdolne do pracy.

Jak zatem Pani widzi, w chwili obecnej nie ma możliwości dokładnego wyliczenia ewentualnego zachowku, bowiem dopóki rodzice Pani narzeczonego żyją, nie wiadomo, jak będzie wartość poczynionych darowizn w chwili ich śmierci, a to właśnie ta wartość będzie brana pod uwagę przy obliczaniu ewentualnego zachowku, nie wiadomo również, co jeszcze wejdzie w skład spadku po rodzicach.