Cofnięcie darowizny dokonanej na rzecz rozwiedzionych małżonków

§ 1. „Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.

§ 2. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu”.

Nieodpłatne świadczenie darczyńcy, stanowiąc jednostronny akt szczodrobliwości, nakłada na obdarowanego etyczny obowiązek wdzięczności.

Pojęcie rażącej niewdzięczności odnosi się do takiego zachowania obdarowanego, które było skierowane przeciwko darczyńcy świadomie i w nieprzyjaznym zamiarze. Wyłączone są zatem krzywdy wyrządzone darczyńcy w sposób niezamierzony przez czyny popełnione w uniesieniu bądź rozdrażnieniu spowodowanym zachowaniem się lub działaniem darczyńcy (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 02.03.1948 r., sygn. akt KrC 42/48, PiP 1948, Nr 7, s. 136; orz. SN z dnia 29.09.1969 r., sygn. akt III CZP 63/69, niepubl.). Ustalenie niewdzięczności po stronie obdarowanego wymaga analizy motywów określonych zachowań wobec darczyńcy, m.in. określenia, czy nie były one powodowane lub wręcz prowokowane przez darczyńcę. Przejawem naruszenia etycznego obowiązku wdzięczności jest pozostawienie darczyńcy bez koniecznej pomocy. Rażąca niewdzięczność może też znajdować wyraz w posądzaniu darczyńcy przez obdarowanego wobec osób trzecich o postępowanie, które godzi w jego dobre imię.

Same zewnętrzne przejawy zachowania obdarowanego nie są wystarczającą podstawą do ustalenia przesłanki rażącej niewdzięczności. Według stanowiska Sądu Najwyższego z orzeczenia z dnia 02.12.2005 r., sygn. akt II CK 265/05, BSN 2006, Nr 3, s. 11, „same zawiedzione oczekiwania darczyńcy co do należytego zajmowania się przez obdarowanego przedmiotem darowizny nie mogą uzasadniać jej odwołania. Istotne znaczenie ma więc ustalenie w każdym wypadku motywów i intencji postępowania obdarowanego″.

Każdy wypadek nagannego zachowania się obdarowanego, który może być traktowany jako rażąca niewdzięczność, daje podstawę do odwołania darowizny i każdy z osobna podlega rocznemu terminowi zawitemu z art. 899 § 2. Przebaczenie rażącej niewdzięczności obdarowanego nie wyklucza możliwości odwołania darowizny, jeżeli po przebaczeniu obdarowany nadal będzie przejawiać naganne zachowanie wobec darczyńcy.

Darowizna nie może być odwołana z upływem roku od dnia, gdy darczyńca dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.

W Państwa sprawie trudno jest ustalić podstawy niewdzięczności darczyńcy, stąd też możliwość odwołania darowizny jest ograniczona.

Dodam też, że okoliczność, iż darowizna została dokonana na rzecz obojga małżonków i w konsekwencji przedmiot darowizny wszedł w skład wspólności ustawowej, nie stwarza przeszkody odwołania darowizny w stosunku do jednego z małżonków, jeżeli tylko z jego postępowaniem wiąże się przesłanka rażącej niewdzięczności (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18.02.1969 r., sygn. akt III CZP 133/68, OSP 1970, Nr 2, poz. 29 z glosą S. Breyera, tamże; S. Rejmana, NP 1971, Nr 6, s. 974; L. Steckiego, NP 1970, Nr 9, s. 1353; A. Szpunara, NP 1970, Nr 7-8, s. 1180; M. Warciński, Skutki odwołania darowizny w świetle przepisów o małżeńskiej wspólności majątkowej, KPP 2007, Nr 2, s. 413-414).

Nie można jednak utożsamiać niewdzięczności jednego z małżonków z niewdzięcznością obojga małżonków. Stąd też możliwe jest odwołanie darowizny wobec tylko jednego z małżonków.