Cofnięcie darowizny domu

Cofnięcie darowizny – określone sytuacje

Podaje Pan, że matka umową darowizny przekazała Panu dom. Aktualnie, inspirowana przez siostrę, powoduje konflikty i podaje, że chce cofnąć darowiznę. Zapytuje Pan, czy możliwe jest takie cofnięcie.

Matka mogłaby „cofnąć” darowiznę, ale tylko w szczególnych, opisanych w prawie przypadkach. Cofnięcie nie jest zależne tylko i wyłącznie od jej woli (chyba że Pan zgodziłby się z taką wolą i wspólnie chcieliby Państwo zmienić stan powstały na skutek umowy darowizny). Żeby odwołać darowiznę skutecznie, konieczne jest wykazanie rażącej niewdzięczności obdarowanego. Zgodnie z art. 898 Kodeksu cywilnego:

„§ 1. Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.

§ 2. Zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu”.

Co do zasady umów należy dotrzymywać, stąd przesłanki odwołania darowizny są dość rygorystyczne. Zdecydowanie częściej sąd uznaje, że odwołanie darowizny nie było skuteczne – ciężko jest wykazać, że doszło do „rażącej niewdzięczności”.

Rażąca niewdzięczność

Przejawem „rażącej niewdzięczności” w rozumieniu przepisu (za: Safjan, Komentarz do art. 898 K.c., red. Pietrzykowski, Legalis) jest takie zachowanie obdarowanego, które było skierowane przeciwko darczyńcy świadomie i w nieprzyjaznym zamiarze (wyrok SA w Lublinie z 29.01.2013 r., sygn. akt I ACa 697/12). Krzywdy wyrządzone w sposób niezamierzony popełnione w uniesieniu, rozdrażnieniu spowodowanym zachowaniem się darczyńcy nie są rażącą niewdzięcznością (postanowienie SN z 29.09.1969, sygn. akt III CZP 63/69,). W rozstrzyganiu, czy doszło do rażącej niewdzięczności, trzeba zbadać motywy działania obdarowanego (czy nie było ono prowokowane przez darczyńcę, np. wyrok SN z 30.0.1997 r., sygn. akt I CKN 170/97) oraz źródło konfliktu stron (SN z 9.10.2014 r., sygn. akt I CSK 556/13). Działania będące w ramach zwykłych konfliktów rodzinnych w określonym środowisku nie są rażącą niewdzięcznością (np. wyrok SA w Szczecinie z 17.10.2012 r.). „Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują nie tylko czyny nieumyślne obdarowanego, ale także drobne czyny umyślne, jeżeli nie wykraczają one poza zwykłe konflikty rodzinne w określonym środowisku. W podobny sposób należy potraktować incydentalne sprzeczki, zwłaszcza sprowokowane; nie uzasadnia bowiem odwołania darowizny dopuszczenie się przez obdarowanego takich czynów, które w danych okolicznościach, czy warunkach nie wykraczały poza zwykłe przypadki życiowych konfliktów.” (wyrok SA w Krakowie z 24.06.2021 r., sygn. akt I ACa 73/20).

Odwołać darowizny nie można tylko powodu innego niż w chwili podpisywania umowy, przekonania darczyńcy, że lepsze byłoby inne rozporządzenie majątkiem, odwołanie darowizny nie może być traktowane instrumentalnie, w celu odwrócenia skutków nieprzemyślanej decyzji (por. wyrok SA w Warszawie z dn. 17 grudnia 2020 r., sygn. akt V ACa 245/20).

Z Pana opisu nie wynika, by dopuścił się Pan wobec mamy czynów, które mogłyby być traktowane jako rażąca niewdzięczność, nawet zatem gdyby matka poczyniła kroki ku odwołaniu darowizny, czynność taka nie byłaby skuteczna.

Zwrotne przeniesienie własności – wycofanie darowizny

W celu odwołania darowizny matka powinna Panu złożyć oświadczenie i wezwać Pana do stawienia się u notariusza, żeby podpisać umowę zwrotnego przeniesienia własności. Pan jednak może – nie zgadzając się z treścią oświadczenia – nie stawić się u notariusza. Wtedy, żeby matka osiągnęła cel, musi wnieść pozew do sądu. Pan w postępowaniu powinien wykazywać, że żadna rażąca niewdzięczność nie zaistniała. Tym samym nie jest tak, że deklaracje albo nawet oświadczenie matki spowoduje, że dom nie będzie już należał do Pana i matka będzie mogła odwrócić dokonane rozrządzenia. Zaznaczę, że bardzo częstym przypadkiem jest, gdy darczyńca działa pod wpływem innych osób – sąd takie kwestie zauważa w postępowaniu i bierze pod uwagę przy ocenie dowodów.