Chwila nabycia spadku

Zgodnie z art. 925 Kodeksu cywilnego¹ spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. Otwarcie spadku, zgodnie z art. 924 K.c., następuje natomiast z chwilą śmierci spadkodawcy. Na mocy zaś art. 922 § 1 K.c. prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób.

Jak wynika z powyższych przepisów, chwilą nabycia spadku przez spadkodawców jest śmierć spadkobiercy. Z tą chwilą bowiem na spadkobiercę lub spadkobierców przechodzą prawa i obowiązki zmarłego. Chwila śmierci spadkodawcy jest chwilą nabycia spadku niezależnie od podstawy spadkobrania, a więc niezależnie od tego czy mamy do czynienia z dziedziczeniem ustawowym, czy testamentowym.

Należy zaznaczyć, że chwila nabycia spadku nie jest tożsama z chwilą złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Zgodnie z art. 1012 K.c. spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. Spadkobierca powołany do spadku zarówno z mocy testamentu, jak i z mocy ustawy może spadek odrzucić jako spadkobierca testamentowy, a przyjąć spadek jako spadkobierca ustawowy. Przyjęcie lub odrzucenie udziału spadkowego przypadającego spadkobiercy z tytułu podstawienia może nastąpić niezależnie od przyjęcia lub odrzucenia udziału spadkowego, który temu spadkobiercy przypada z innego tytułu. Spadkobierca może również odrzucić udział spadkowy przypadający mu z tytułu przyrostu, a przyjąć udział przypadający mu jako spadkobiercy powołanemu. Poza tymi przypadkami spadkobierca nie może spadku częściowo przyjąć, a częściowo odrzucić.

Termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku określa art. 1015 K.c. Oświadczenie to może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w tym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Oświadczenie można złożyć przed notariuszem lub przed sądem.

W przypadku gdy spadkobierca złoży oświadczenie o odrzuceniu spadku, nabycie spadku z chwilą śmierci spadkodawcy nabiera charakteru tymczasowego, bowiem skutkiem złożenia takiego oświadczenia jest brak spadkobrania przez osobę je składającą. Zgodnie z art. 1020 K.c. spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

Oprócz złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, skutki prawne nabycia spadku mogą być zniweczone również przez sąd w drodze wyroku stwierdzającego niegodność dziedziczenia. Zgodnie z art. 928 § 1 K.c. spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:

1. dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2. podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3. umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

Warto zaznaczyć, że na chwilę nabycia spadku nie wpływa natomiast w żaden sposób data złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku czy data wydania postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Zgodnie z orzecznictwem, w szczególności wyrokiem WSA w Warszawie z dnia 26 września 2008 r.², wydanie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku nie ma wpływu na datę nabycia spadku przez spadkobiercę; na moment nabycia spadku nie ma również wpływu przyjęcie spadku. Nabycie spadku w chwili otwarcia spadku następuje bez żadnej aktywności ze strony spadkobiercy, czy też czynności ze strony sądu. Postanowienie o nabyciu spadku potwierdza jedynie nabycie spadku, które z mocy art. 925 K.c. następuje wcześniej – z chwilą otwarcia spadku, tj. śmierci spadkodawcy.

____________________________

¹ Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2016 r., poz. 380, z późn. zm.)

² Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 26 września 2008 r. (sygn. akt III SA/Wa 1036/08)

Stan prawny obowiązujący na dzień 28.04.2016