Warunki i zasady przyznawania prawa do świadczeń opiekuńczych - zasiłku pielęgnacyjnego oraz świadczenia pielęgnacyjnego

Świadczeniami opiekuńczymi, stosownie do art. 16 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (j.t. Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992) są:

• zasiłek pielęgnacyjny,
• świadczenie pielęgnacyjne.

Zasiłek pielęgnacyjny przyznawany jest w celu częściowego pokrycia wydatków wynikających z konieczności zapewnienia osobie niepełnosprawnej opieki i pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Świadczenie to przysługuje niezależnie od wysokości dochodów w rodzinie. Zależy wyłącznie od stanu zdrowia osoby niepełnosprawnej i innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

Osoby uprawnione do zasiłku pielęgnacyjnego to:

• niepełnosprawne dziecko,
• niepełnosprawny w wieku powyżej 16 lat, posiadający orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• niepełnosprawny w wieku powyżej 16 lat, jeżeli ma orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, pod warunkiem że niepełnosprawność powstała przed ukończeniem 21 lat,
• osoba, która ukończyła 75 lat.

Zasiłek pielęgnacyjny nie przysługuje osobie umieszczonej w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie, jeżeli pobyt osoby i udzielane przez tę instytucję świadczenia częściowo lub w całości finansowane są z budżetu państwa albo z Narodowego Funduszu Zdrowia. Zasiłek pielęgnacyjny nie przysługuje osobie uprawnionej do dodatku pielęgnacyjnego.

Wysokość zasiłku pielęgnacyjnego od września 2006 r. wynosi 153 zł miesięcznie.

Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje matce lub ojcu dziecka albo opiekunowi faktycznemu, jeśli nie podejmują lub zrezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad dzieckiem, które posiada:

• orzeczenie o niepełnosprawności, łącznie ze wskazaniami stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielniej egzystencji oraz koniecznością stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w jego leczeniu, rehabilitacji i edukacji,
• orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje opiekunowi prawnemu dziecka, bowiem został on wyłączony z kręgu osób uprawnionych.

Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje osobie uprawnionej, jeżeli dochód na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty określonej w art. 5 ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Obecnie jest to kwota 583 zł netto miesięcznie.

Wysokość świadczenia pielęgnacyjnego to kwota 420 zł miesięcznie.

Świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli:

• osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty socjalnej, zasiłku stałego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego;
• osoba wymagająca opieki:
  1. pozostaje w związku małżeńskim,
  2. została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej z dzieckiem, albo w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu, z wyjątkiem zakładów opieki zdrowotnej;
• osoba w rodzinie ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury na to dziecko;
• osoba w rodzinie ma ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, albo do świadczenia pielęgnacyjnego na to lub na inne dziecko w rodzinie;
• na osobę wymagającą opieki członek rodziny jest uprawniony za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

W kwestii dotyczącej świadczenia pielęgnacyjnego bardzo istotne znaczenie mają dwa wyroki Trybunału Konstytucyjnego.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 lipca 2008 r. (sygn. akt. P 27/07; Dz. U. z 2008 r. Nr 138, poz. 872) stanowi, iż art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych w zakresie, w jakim uniemożliwia nabycie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego obciążonej obowiązkiem alimentacyjnym osobie zdolnej do pracy, niezatrudnionej ze względu na konieczność sprawowania opieki nad innym niż jej dziecko niepełnosprawnym członkiem rodziny, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Innym wyrokiem, z dnia 22 lipca 2008 r. (sygn. akt P 41/07; Dz. U. z 2008 r. Nr 138, poz. 875), Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodny z Konstytucją RP art. 17 ust. 1 i ust. 5 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych w zakresie, w jakim uniemożliwia przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego zdolnej do pracy osobie pełniącej funkcję spokrewnionej rodziny zastępczej, na której ciąży jednocześnie obowiązek alimentacyjny wobec dziecka niepełnosprawnego wymagającego opieki oraz art. 58 ust. 1 ww. ustawy w zakresie, w jakim nie przyznaje prawa do świadczenia pielęgnacyjnego po dniu 31 sierpnia 2005 r. osobie ustanowionej rodziną zastępczą spokrewnioną i otrzymującą do 30 kwietnia 2004 r. zasiłek stały na podstawie przepisów ustawy o pomocy społecznej.

Powyższe wyroki TK weszły w życie z dniem ich ogłoszenia, tj. z dniem 31 lipca 2008 r. Ich wejście w życie oznacza, że od dnia 31 lipca 2008 r. o świadczenie pielęgnacyjne – poza rodzicem lub opiekunem faktycznym niepełnosprawnego dziecka legitymującego się odpowiednim orzeczeniem – mają prawo ubiegać się także inni członkowie rodziny, na których zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, także w przypadku gdy pełnią funkcję spokrewnionej rodziny zastępczej.

Zasiłek pielęgnacyjny i świadczenie pielęgnacyjne wypłacane są przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenia opiekuńcze. Wniosek o przyznanie prawa do zasiłku pielęgnacyjnego oraz świadczenia pielęgnacyjnego należy złożyć we właściwej jednostce gminy (najczęściej w gminnym ośrodku pomocy społecznej).

Należy też pamiętać, iż stosownie do art. 17a ustawy o świadczeniach rodzinnych, w przypadku gdy ośrodek pomocy społecznej przekazał organowi właściwemu informację, że osoba uprawniona lub jej przedstawiciel marnotrawią wypłacane jej świadczenia rodzinne lub wydatkują je niezgodnie z przeznaczeniem, organ właściwy przekazuje należne osobie świadczenia rodzinne w całości lub w części w formie rzeczowej.

Stan prawny obowiązujący na dzień 03.05.2009