Związek partnerski a odmowa zgody na widzenie w zakładzie karnym

Możliwość widzenia osoby osadzonej w zakładzie karnym

Przepisy z zakresu prawa karnego wykonawczego stwarzają możliwość widzenia osoby osadzonej w zakładzie karnym nie tylko z rodziną, gdzie więzy bliskości wynikają wprost z pokrewieństwa, lecz także z inną osobą bliską. W myśl art. 1 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557 ze zm., zwanej dalej K.k.w.) w postępowaniu wykonawczym w kwestiach nieuregulowanych w niniejszym kodeksie stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego (w skrócie: K.p.k.). Z kolei K.p.k. – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r., Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm. – stanowi (m. in. w przepisie art. 185), że osobę pozostającą w szczególnie bliskim stosunku osobistym można zwolnić od obowiązku składania zeznań lub od obowiązku udzielenia odpowiedzi na zadane pytanie w toku jej przesłuchania w charakterze świadka, jeśli osoba ta o takie zwolnienie wnosi. Jednak jak wskazał Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 14 października 2008 r. (sygn. akt II AKa 132/08), „utrzymywanie stosunków płciowych oraz krótkotrwałe wspólne zamieszkiwanie nie uzasadnia twierdzenia o pozostawaniu we wspólnym pożyciu zwanym konkubinatem, uprawniającym do odmowy zeznań”. Związek partnerski musi być zatem odpowiednio trwały. 

Utrzymywanie więzi przez osobę osadzoną w więzieniu z osobą bliską poprzez widzenia

Proszę zauważyć, że brak formalnego uregulowania w specjalnej ustawie statusu i praw związków partnerskich nie jest przeszkodą, aby partnera pozostającego w faktycznym wspólnym pożyciu, nie tylko innej płci, uznać na osobę najbliższą. Wprost czyni tak przepis art. 115 § 11 Kodeksu karnego, w świetle którego osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Przetaczająca się w ostatnim czasie w przestrzeni publicznej dyskusja nad funkcjonowaniem związków homoseksualnych w rzeczywistości prawnej, celowo lub też ze zwykłej niewiedzy wypowiadających się na ten temat „ekspertów”, zupełnie pomija szereg rozwiązań, które już obowiązują i uwzględniają także więzi partnerów homoseksualnych. Rzeczywiście, od strony podatkowej i spadkowej są to osoby formalnie obce, ale w większości sfer życia prywatnego (hospitalizacja, leczenie ambulatoryjne, postępowanie karne), relacja wzajemnej bliskości jest respektowana przez władze publiczne. 

Bez wątpienia osobą bliską, pozostającą w szczególnym stosunku bliskości z osadzonym, jest konkubent, czyli osoba żyjąca w związku faktycznym – bez względu na to, czy związek ten jest heteroseksualny, czy homoseksualny. Na marginesie przedstawionej przez Pana sytuacji warto wskazać, że w ostatnim czasie Sąd Najwyższy wyraził bardzo ważne zdanie na temat możliwości wstąpienia partnera w stosunek najmu po głównym zmarłym najemcy i wyraźnie podkreślił, że może to być także partner tej samej płci (uchwała Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 28 listopada 2012 r., sygn. akt III CZP 65/12: „osobą faktycznie pozostającą we wspólnym pożyciu z najemcą – w rozumieniu art. 691 § 1 Kodeksu cywilnego – jest osoba połączona z najemcą więzią uczuciową, fizyczną i gospodarczą; także osoba tej samej płci”).

Czy skazany ma prawo do widzeń z osobą nie będącą członkiem jego rodziny?

Jak stanowi przepis art. 105 § 1 K.k.w., skazanemu należy umożliwić utrzymywanie więzi przede wszystkim z rodziną i innymi osobami bliskimi przez widzenia, korespondencję, rozmowy telefoniczne, paczki i przekazy pieniężne, a w uzasadnionych wypadkach, za zgodą dyrektora zakładu karnego, również inne środki łączności. Skazany ma prawo do utrzymywania więzi z rodziną i innymi osobami bliskimi (art. 102 pkt 2 K.k.w.), a także do prowadzenia korespondencji m. in. z Rzecznikiem Praw Obywatelskich (art. 102 pkt 11 K.k.w.). Widzenie z osobą niebędącą członkiem rodziny lub inną osobą bliską skazany może otrzymać za zezwoleniem dyrektora zakładu karnego. Homoseksualny lub heteroseksualny partner jako „inna osoba bliska” powinien mieć wedle powyższego przepisu (a contrario – łac. przeciwnie) prawo do widzeń bez formalnego zezwolenia kierownictwa zakładu karnego.

Skoro, jak Pan pisze, już dwukrotnie spotkał się Pan z odmową udzielenia zgody na widzenie w zakładzie karnym, to należy ustalić, jakie powody tej odmowy podaje dyrektor zakładu karnego. Gdyby odmowy się powtarzały, można rozważyć poinformowanie o tym fakcie Rzecznika Praw Obywatelskich, gdyż w mojej ocenie świadczyć to może o naruszaniu praw osobistych osoby homoseksualnej umieszczonej w zakładzie i jej partnera, a więc o zakazanej dyskryminacji ze względu na orientację seksualną (jeśli oczywiście powodem odmowy udzielenia zgody na widzenie jest wyłącznie okoliczność, że partner osadzonego, w ocenie dyrekcji zakładu, nie może być uznany za osobę bliską).

Zakres i sposób kontaktów z osadzonym różni się w zależności od rodzaju zakładu karnego, w którym skazany odbywa karę, od typu tego zakładu, od wymogów indywidualnego oddziaływania, zatem przede wszystkim proszę dokładnie ustalić, na jakiej podstawie w tym konkretnym przypadku oparta jest odmowa widzenia, aby ewentualnie podjąć dalsze kroki prawne w tej sprawie.