Wykorzystanie nazwiska pracownika po jego zwolnieniu - używanie skrzynki e-mail

Katalog dóbr osobistych

Stosownie do art. 23 Kodeksu cywilnego „dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach”.

Mamy to do czynienia z przykładowym katalogiem dóbr osobistych człowieka, które podlegają ochronie.

Bez wątpienia w powyżej wskazanym katalogu wyraźnie wskazane zostało nazwisko jako dobro osobiste człowieka, które objęte jest ochroną prawa cywilnego oraz niezależnie od tego pozostaje pod ochroną prawną przewidzianą w przepisach prawa karnego czy administracyjnego – stąd wykorzystanie nazwiska nie jest zgodne z prawem.

Owa niezależność wyraża się w tym, iż w razie dochodzenia na różnych drogach (cywilnej, karnej, administracyjnej) swych praw przysługujące roszczenia pozostają od siebie niezależne.

Prawo do ochrony dóbr osobistych

Prawa, które służą do ochrony dóbr osobistych, są niezbywalne na rzecz innych podmiotów, gdyż ochrona dobra osobistego jest ściśle związana z osobą, której dobra osobiste przysługują. Wyjątkowo do rozważenia pozostaje możliwość rozporządzania dobrami osobistymi na gruncie prawa autorskiego (w postaci udzielenia odpowiedniej licencji), nie przekreśla to jednak ich osobistego charakteru.

Należy także rozważyć wspomniany problem pod kątem powstania ewentualnej szkody. W przypadku gdyby takie nieuprawnione działanie spowodowało uszczerbek majątkowy, konieczne stałoby się sięgnięcie do przepisów regulujących naprawienie szkody.

Wykorzystanie nazwiska innej osoby bez jej zgody

Za naruszenie nazwiska z pewnością można uznać wykorzystanie nazwiska (używanie) innej osoby bez jej zgody. Warto w tym miejscu wskazać na wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 15 marca 1996 r., sygn. akt I Acr 33/09, zgodnie z którym „nie można wszakże przyjąć, iżby posłużenie się danymi osobowymi osoby fizycznej w ofercie handlowej do niej skierowanej było bezprawnym działaniem oferenta. Podstawowe dane osobowe człowieka (nazwisko i imię) są jego dobrem osobistym, ale jednocześnie są dobrem powszechnym w tym znaczeniu, iż istnieje publiczna zgoda na posługiwanie się nimi w życiu społecznym (towarzyskim, urzędowym, handlowym itd.). Dopóki więc dane osobowe człowieka są używane zgodnie z regułami społecznymi, nie można mówić ani o bezprawności działań innych osób, ani o zagrożeniu dóbr osobistych tymi działaniami”.

Nie wystarczyłoby zatem jedynie wymienienie czyjegoś nazwiska. O tym, czy rzeczywiście doszło do naruszenia nierzadko będą decydowały zwyczaje ugruntowane w danym środowisku, powszechnie przyjęte normy postępowania itp.

Podane powyżej wyłączenia zostały przytoczone z ostrożności, z uwagi na fakt, iż w konkretnym przypadku interpretacja danego problemu może być niejednoznaczna.

Przesłanki naruszenia dóbr osobistych

Na gruncie art. 24 Kodeksu cywilnego muszą zaistnieć następujące przesłanki, by można było mówić o naruszeniu dobra osobistego:

1) istnienie danego dobra osobistego;

2) naruszenie dobra osobistego lub samo zagrożenie jego naruszenia;

3) bezprawność zachowania naruszającego lub zagrażającego dobru osobistemu (nie trzeba zatem udowadniać zawinienia naruszenia).

Możliwe są następujące środki służące do ochrony prawnej.

Roszczenie o zaniechanie. Oznacza ono sytuację gdy doszło już do naruszenia danego dobra osobistego i istnieje niebezpieczeństwo do dalszych naruszeń w przyszłości. Takie żądanie musi precyzyjnie określać, jakie niepożądane zachowania mają polegać zaniechaniu. W razie nie zastosowania się pozwanego do takiego orzeczenia sądu ze sformułowanym stosownym zakazem, wyrok taki będzie polegać egzekucji w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (możliwe będzie wymierzenie grzywny, zobowiązanie do zabezpieczenia szkody).

Ochrona prawna dóbr osobistych

Drugim środkiem jest powództwo do sądu o ustalenie, że określone dobro osobiste danej osobie przysługuje (co w danym przypadku jest oczywiste) bądź o ustalenie, że dane dobro osobiste zostało naruszone. Konieczne będzie w takiej sytuacji wykazanie interesu prawnego osoby występującej ze stosownym powództwem, który mógłby polegać przykładowo na uzyskaniu stosownej informacji, że do takiego naruszenia doszło, z jednoczesnym zapewnieniem, iż taka sytuacja w przyszłości nie będzie mieć miejsca.  

Kolejną możliwością jest roszczenie o usunięcie skutków naruszenia, w szczególności złożenia oświadczenia/oświadczeń w odpowiedniej formie. Treść oświadczenia to np. przeprosiny, wyrażenie ubolewania, zapewnienie, że podobna sytuacja (tu: wykorzystanie nazwiska) nie powtórzy się więcej.

Forma składanego oświadczenia dotyczyć będzie złożenia stosownego oświadczenia ustnie bądź pisemnie, podania do wiadomości szerszego lub węższego grona osób, publikację prasową itp.

Żądanie należy podobnie jak w poprzednich przypadkach skonkretyzować, co mieć będzie niebagatelne znaczenie z punktu widzenia wyroku sądowego zawierającego takie zobowiązanie. 

Zadośćuczynienie pieniężne za naruszenie dóbr osobistych

Ostatnim środkiem jest zadośćuczynienie pieniężne. W razie naruszenia dobra osobistego „sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia”. Oznacza to, iż w omawianym przypadku dochodzone roszczenie będzie niezależnie od konieczności ewentualnego usunięcia skutków naruszenia, o których mowa powyżej.

Omawiane powyżej roszczenia mają charakter alternatywny (z wyjątkiem ostatniego przypadku, gdzie przy dochodzeniu zadośćuczynienia pieniężnego albo odpowiedniej sumy na pewien cel społeczny sąd może zobowiązać do usunięcia skutków naruszenia dobra osobistego), trzeba zatem zdecydować się na jedno z nich.

Niezależnie od przysługujących powyżej określonych roszczeń cywilnoprawnych zgodnie z art. 18 ustawy o ochronie danych osobowych „Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych może z urzędu lub na wniosek osoby zainteresowanej nakazać usunięcie uchybień bądź usunięcie danych osobowych”.

Art. 49 ustawy o ochronie danych osobowych stanowi, iż „kto przetwarza w zbiorze dane osobowe, choć ich przetwarzanie nie jest dopuszczalne albo do których przetwarzania nie jest uprawniony, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”.

O podejrzeniu popełnienia przestępstwa konieczne jest zawiadomienie właściwej prokuratury. Organ ścigania oceni, czy przestępstwo, tu bezprawne wykorzystanie nazwiska, rzeczywiście zostało popełnione.