Wspólny dom wybudowany na działce żony

Czy wszystko co znajduje się na gruncie jest własnością właściciela działki?

Podstawową zasadą jest, że wszystko co znajduje się na gruncie (poza nielicznymi wyjątkami), jest własnością właściciela gruntu, tak więc wszystko, co powstanie na nieruchomości należącej do Pani, będzie Pani własnością.

Nie może bowiem zaistnieć sytuacja, w której działka będzie własnością żony albo mężą, a budynek na niej postawiony współwłasnością obojga. Budynek bowiem stanowi część składową gruntu. Na mocy artykułu 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek odrębny. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swego majątku odrębnego na majątek wspólny. Zwrotu dokonywa się przy podziale majątku wspólnego; jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny”.

Rozliczenia małżonków z tytułu nakładów i wydatków poczynionych na majątek odrębny jednego z nich

Oczywiście powyższe zasady będą miały zastosowanie w przypadku, gdy pomiędzy Państwem istnieć będzie wspólność majątkowa. Zacytowany powyżej przepis artykułu 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie reguluje rozliczeń z tytułu wydatków i nakładów poczynionych z majątku odrębnego jednego z małżonków na majątek odrębny drugiego z małżonków. Podstawę materialnoprawną tych rozliczeń stanowią przepisy Kodeksu cywilnego. Brak jest przepisów, które pozwalałyby na dochodzenie roszczeń wynikających z tych rozliczeń na innej drodze niż droga procesowa, zwłaszcza w postępowaniu o podział majątku wspólnego (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 03.04.1970 r., sygn. akt III CRN 90/70). Proszę zauważyć, że co do zasady wyżej wymienionych rozliczeń dokonuje się przy podziale – umownym lub sądowym – majątku wspólnego. Wcześniej tylko wyjątkowo, gdy ma to służyć dobru rodziny.

Co obejmuje wspólność majątkowa ustawowa?

Majątkowa wspólność (wspólność ustawowa) obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

W szczególności ten wspólny majątek stanowią pobrane wynagrodzenia za pracę oraz za inne usługi świadczone osobiście przez któregokolwiek z małżonków, jak również dochody z majątku wspólnego (np. czynsz z wynajmowanego mieszkania), a także z majątku odrębnego każdego z małżonków.

Wspólność ustawowa, jako ściśle związana ze stosunkiem prawnym o charakterze osobistym zachodzącym między małżonkami (małżeństwem), jest współwłasnością łączną (art. 196 § 1 K.c.). Są dwie charakterystyczne, istotne cechy, różniące ją od współwłasności w częściach ułamkowych:

1. jest to wspólność bezudziałowa,
2. w czasie jej trwania małżonkowie nie mogą rozporządzać swoimi prawami do majątku wspólnego i nie mogą wyzbyć się ich na rzecz osób trzecich, a co więcej, stosownie do art. 35 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, żadne z małżonków nie może rozporządzić ani nawet zobowiązać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku, ani żądać podziału majątku wspólnego.

Poza tym, w odróżnieniu od współwłasności w częściach ułamkowych, która jest prawem własności kilku osób do jednej rzeczy (art. 195 § 1 K.c.), wspólność ustawowa jest wspólnością masy majątkowej (a więc niekonieczne jednego przedmiotu).

Majątek wspólny to ta część majątku, która podlega podziałowi po rozpadzie małżeństw

Majątek osobisty każdego z małżonków

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą z kolei:

1. „przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę (chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił);
3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
4. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
5. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość);
7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
8. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
10. przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego wymienione wyżej”.

Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową, tj. przedmioty, które każde z małżonków nabyło przed powstaniem wspólności majątkowej (a więc w zasadzie przed zawarciem małżeństwa), oraz te, które nabyło wprawdzie w czasie trwania wspólności, ale ze szczególnych źródeł wymienionych powyżej, co do zasady należą wyłącznie do tego małżonka.

W praktyce odrębnym majątkiem każdego z małżonków będą m.in. przedmioty kupione przed ślubem lub zapisane albo przekazane w spadku lub darowiźnie – nie tylko przed ślubem, lecz także w trakcie trwania małżeństwa, albo nabyte za pieniądze, które małżonek uzyskał np. ze sprzedaży przedmiotów otrzymanych wcześniej w spadku lub darowiźnie.

Wówczas po zawarciu małżeństwa pomiędzy małżonkami powstaje tzw. ustawowy ustrój majątkowy, czyli wspólność majątkowa małżeńska. Należą do niego wszelkie przedmioty majątkowe nabyte w trakcie trwania wspólności, chyba że przedmioty te należą do majątku odrębnego małżonków.

Co stanie się z domem wybudowanym na działce należącej do majątku odrębnego jednego z małżonków po ustaniu wspólności majątkowej?

W przypadku ustania wspólności majątkowej – czy to na drodze rozwodu lub orzeczenia separacji, czy też sądowego lub umownego zniesienia wspólności, podlegać ona będzie rozliczeniu, jednakże Pani mąż nie będzie miał prawa do żądania części lub całości wybudowanego domu, a jedynie spłaty.

Mogą Państwo również w drodze umowy rozszerzyć majątkową wspólność małżeńską na tę nieruchomość lub też zawrzeć umowę darowizny pomiędzy Panią a mężem i wtedy będzie on również właścicielem – darowizna powinna być dokonana do majątku odrębnego Pani męża.

W przypadku śmierci, gdy zmarły nie pozostawił testamentu, ma miejsce dziedziczenie ustawowe. W pierwszej kolejności (pierwsza grupa spadkowa) z ustawy dziedziczy współmałżonek zmarłej osoby oraz jej dzieci. Dziedziczą oni w równych częściach, z tym że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

Umowa darowizny między małżonkami

Co dotyczy wskazanej umowy darowizny (lub sprzedaży) między małżonkami – spowoduje ona, że zgodnie z prawem własność zostanie przesunięta z majątku odrębnego jednego małżonka do majątku odrębnego drugiego. Oznacza to, że małżonkowie zostaną współwłaścicielami nieruchomości w częściach ułamkowych. W konsekwencji każde z nich będzie mogło rozporządzać swoim udziałem (np. sprzedać go czy przekazać w darowiźnie) bez pytania o zgodę drugiego współwłaściciela.

Podział majątku wspólnego wyrażającego się w nakładach dokonanych na majątek odrębny

W sytuacji gdy małżonkowie nie podejmą wyżej omówionych kroków prawnych w celu rozszerzenia wspólności na wspólnie wybudowany dom, a dojdzie do ustania małżeństwa, małżonek, który współfinansował budowę, będzie mógł żądać wyłącznie zwrotu poniesionych przez siebie wydatków. Nie będzie miał natomiast prawa do nieruchomości. Przepis art. 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przewiduje rozliczenia wynikające z wydatków, nakładów i innych świadczeń poczynionych z majątku wspólnego na majątek odrębny oraz poczynionych z majątku odrębnego na majątek wspólny. Podział majątku wspólnego wyrażającego się w nakładach dokonanych na majątek odrębny następuje z reguły w formie rozliczenia pieniężnego. Należy jednak pamiętać, że do majątku wspólnego nie wchodzi budynek jako odrębny przedmiot majątkowy, lecz wierzytelność pieniężna stanowiąca równowartość dokonanego w tej postaci nakładu.

Jeśli jedno z małżonków – właściciel działki – nie godzi się na ustanowienie współwłasności, a więc na zawarcie żadnej z wyżej opisanych umów, drugie może dochodzić swoich praw przed sądem. Ten z małżonków, który wspólnie z drugim dokonał budowy na gruncie stanowiącym majątek osobisty drugiego małżonka, może żądać – na podstawie art. 231 § 1 Kodeksu cywilnego – przeniesienia na swoją rzecz własności udziału w tej nieruchomości, odpowiadającego wielkości jego udziału w majątku wspólnym. Żądanie to przysługuje jednemu z małżonków niezależnie od żądania zwrotu odpowiedniej części nakładów. W praktyce bowiem małżonek, który w czasie małżeńskiej wspólności ustawowej kosztem majątku wspólnego czy też własnego majątku odrębnego prowadził budowę na gruncie należącym do drugiego małżonka, może żądać, aby ten przeniósł na niego odpowiedni udział we własności działki za odpowiednim wynagrodzeniem.