Umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego a zachowek

Zatem rodzice przekazali gospodarstwo rolne Pani i mężowi nie na podstawie umowy darowizny a umowy o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy, zgodnie z ustawą z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. z 1982 r. Nr 40, poz. 268, z późn. zm.).

Odnośnie kwestii zaliczenia gospodarstwa przekazanego przez rolnika następcy do podstawy ustalania zachowku należnego spadkobiercom tegoż rolnika, należy stwierdzić, iż zgodnie z orzecznictwem sądów przy ustalaniu wartości spadku dla obliczenia zachowku należnego uprawnionym nie uwzględnia się wartości gospodarstwa rolnego przekazanego w ten sposób.

Ważnym orzeczeniem w tej sprawie jest uchwała Sądu Najwyższego – Izba cywilna z dnia 19 lutego 1991 r. (sygn. akt. III CZP 4/91), gdzie sąd przyjął stanowisko, iż wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy w wyżej wymienionym trybie nie uwzględnia się przy ustalaniu zachowku.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wskazał na niejednorodny charakter umowy o przekazaniu gospodarstwa rolnego następcy, zawierającej elementy prawa administracyjnego, ubezpieczeniowego i cywilnego, co przemawia przeciwko uznaniu, że z punktu widzenia uprawnień do zachowku umowa taka może być traktowana jako umowa darowizny.

Podobnie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 19 lipca 2006 r. (sygn. akt. VI ACa 99/2006). Stwierdził on, iż umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy w zamian za świadczenie z ubezpieczenia społecznego, wobec zawarcia w niej elementów z różnych dziedzin prawa, ma niejednorodny charakter, jednakże ze względu na zakres regulacji oraz cel, jakiemu ma służyć, nie może być ona z punktu widzenia zachowku traktowana tak, jak umowa darowizny w rozumieniu przepisu art. 888 § 1 Kodeksu cywilnego, a tylko takie darowizny doliczane są do spadku przy obliczaniu zachowku po myśli przepisu art. 993 Kodeksu cywilnego.

Gdyby gospodarstwo rolne zostało przekazane zwykłą umową darowizny (nie na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych), to osoby uprawnione (czyli Pani rodzeństwo) mogłyby żądać zapłaty określonej kwoty tytułem zachowku.

Na marginesie należy również dodać, że ewentualne roszczenie o zachowek należne po zmarłym ojcu uległo już przedawnieniu. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego na dzień śmierci ojca (art. 1007 § 1 i 2) roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem 3 lat od ogłoszenia testamentu, a w przypadku kiedy ma miejsce dziedziczenie ustawowe – z upływem 3 lat od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy).

Reasumując, nie jest Pani zobowiązana do zapłaty zachowku po śmierci mamy, a rodzeństwo, twierdząc, że jest inaczej, nie ma racji. Ma Pani jedynie obowiązek zapewnić mamie służebność osobistą mieszkania, co wynika wprost z podpisanej umowy. Służebność osobista nie rodzi obowiązku opieki nad mamą tylko i wyłącznie przez Panią. Tego w umowie nie ma. Do opieki nad mamą zobowiązane są wszystkie jej dzieci, bez względu czy coś od niej dostały, czy też nie.