Omówienie testamentu własnoręcznego

Rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci przez spisanie testamentu

Wyróżniamy dwa sposoby dziedziczenia: dziedziczenie na mocy testamentu i dziedziczenie na mocy ustawy. Jeśli spadkodawca nie sporządzi testamentu, to dziedziczenie odbywa się na podstawie przepisów ustawy Kodeks cywilny.

Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jednak przez testament. Ustawodawca w Kodeksie cywilnym wyróżnia różne formy testamentu: własnoręczny (tzw. holograficzny), w formie aktu notarialnego, przed właściwą osobą urzędową (tzw. allograficzny), ustny.

Ta publikacja ma na celu omówienie jednej z tych form, a mianowicie testamentu własnoręcznie sporządzonego przez spadkodawcę.

Testament własnoręczny może zawierać rozrządzenia na wypadek śmierci tylko jednego spadkodawcy (tzw. testatora). Nie można zatem w jednym oświadczeniu rozporządzać masą spadkową należącą do kilku spadkodawców.

Osoba wyrażająca swoją „ostatnią wolę” (spadkodawca, testator) musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych. Nie może być to osoba ubezwłasnowolniona lub taka, która nie ukończyła 18 roku życia. Osoby, które nie spełniają tych warunków, nie mogą sporządzić ani odwołać testamentu. Nie można bowiem dokonywać takich czynności przez pełnomocnika.

Należy również pamiętać, iż osoba, która sporządziła testament, może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament jak i poszczególne jego postanowienia. Odwołanie testamentu może polegać na zniszczeniu dokumentu lub zastąpieniu go nowym. Można wreszcie dokonać w testamencie zmian, z których będzie wynikała wola odwołania jego postanowień (np. przekreślenie, napisanie „odwołuję”). Ważne, aby każda zmiana w treści testamentu była podpisana przez spadkodawcę.

Jak napisać testament własnoręczny aby był uznany za ważny?

Forma testamentu własnoręcznego jest uregulowana przez ustawodawcę w przepisie art. 949 Kodeksu cywilnego. Należy on do testamentów zwykłych. Każdy, kto umie czytać i pisać oraz ma pełną zdolność do czynności prawnych, może oświadczyć swoją „ostatnią wolę” w tej formie.

Aby można było uznać taki testament za ważny, powinien on być w całości napisany ręką spadkodawcy, w języku, który jest jemu znany, oraz być opatrzony datą i podpisem.

Jeśli testament zostanie napisany w sposób nieczytelny, to takie oświadczenie będzie bezskuteczne. Warto zatem dołożyć wszelkich starań, aby treść pisma była czytelna, a testament sporządzony z zachowaniem wszystkich reguł, o których mowa w przepisach.

Nieważnym będzie testament spisany przy użyciu urządzenia mechanicznego, np. maszyny do pisania, komputera (choćby nawet był własnoręcznie podpisany przez spadkodawcę).

Testament nie może zostać opatrzony podpisem elektronicznym. Taka forma podpisu nie spełnia warunków testamentu własnoręcznego.

Nie ma zaś znaczenia materiał, na którym sporządzono testament własnoręczny. Można go napisać zarówno na kartce papieru, jak i na desce czy murze. Do spisania „ostatniej woli” można użyć ołówka, długopisu, pióra, kredy itp. Należy jedynie pamiętać, aby w całości był spisany ręką testatora i podpisany.

Brak daty w testamencie przyczyną nieważności oświadczenia spadkodawcy

Brak daty w treści testamentu może powodować nieważność oświadczenia spadkodawcy. Brak daty nie pociągnie za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, o ile nie wywołuje wątpliwości, co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Jeśli bowiem spadkodawca sporządzi kilka testamentów o różnej treści i nie opatrzy ich datą, to jej brak spowoduje, że nie będzie można ustalić, który z nich był ostatni. W takim przypadku sąd uzna wszystkie testamenty za nieważne.

Taka sama sytuacja będzie miała miejsce, gdy spadkodawca nie miał przez jakąś część swojego życia pełnej zdolności do czynności prawnych (np. był ubezwłasnowolniony), a w toku postępowania nie zostanie udowodnione, kiedy sporządzono testament. Wtedy również brak daty na testamencie oznaczać będzie jego nieważność.

Datę można umieścić w każdym miejscu pisma. Może znaleźć się na górze dokumentu, w jego treści lub pod oświadczeniem spadkodawcy. Nie ma to wpływu na ważność testamentu.

Za testament można uznać list skierowany do określonego adresata. List ten musi jednak spełniać wszystkie przesłanki testamentu własnoręcznego. Dopiero po stwierdzeniu, że zostały spełnione, można uznać go za testament ważny.

Podpis spadkodawcy pod oświadczeniem woli

Podpis spadkodawcy powinien znaleźć się na końcu testamentu, tj. pod oświadczeniem woli. Wymóg złożenia podpisu nie będzie dopełniony, gdy spadkodawca wymieni w treści testamentu swoje imię i nazwisko przed postanowieniami testamentowymi (uchwała Sądu Najwyższego z 9 maja 1995 roku, III CZP 56/95, OSNC 1995, nr 9, poz. 127).

Nie wystarczy zatem wskazać w treści oświadczenia danych spadkodawcy, np. zwyczajowo piszemy: „Ja, Jan Kowalski, będąc w pełni władz umysłowych w przypadku mojej śmierci, przekazuję wszystko co posiadam mojej żonie Ewie Kowalskiej.” Niezbędny jest bowiem podpis owego Jana Kowalskiego pod oświadczeniem.

Wśród komentatorów przyjęto, iż sam podpis powinien identyfikować osobę spadkodawcy, a zatem powinien zawierać jego imię i nazwisko. Dopuszcza się jednak możliwość złożenia podpisu niepełnego, np. pierwsza litera imienia i nazwisko, samo nazwisko, a nawet samo imię, parafa lub pseudonim, byleby tylko złożony podpis pozwalał na jednoznaczną i niebudzącą wątpliwości identyfikację testatora (M. Pazdan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. II, s. 960).

Jeśli testament zawarty jest w liście, który spełnia wymogi testamentu własnoręcznego, to uznaje się również za ważny podpis, który określa jedynie stosunek osobisty między nadawcą a adresatem listu, np. podpis „Twoja matka”. Jak już wskazano, wystarczy bowiem niebudząca wątpliwości identyfikacja spadkodawcy.

Dziedziczenie na podstawie testamentu który zaginął

Wątpliwości rodził również fakt dziedziczenia na podstawie testamentu, który zaginął. Wątpliwości te rozwiał Sąd Najwyższy, który w postanowieniu z 16 kwietnia 1999 roku, II CKN 255/98, OSNC 1999/11/194 oraz w postanowieniu z 20 lipca 2005 roku (II CK 2/05, M.Prawn. 2005/16/779) uznał, iż: „podstawę dziedziczenia może stanowić testament własnoręczny, który zaginął.”

Co do zasady fakt sporządzenia testamentu własnoręcznego oraz jego treść można ustalać wyłącznie na podstawie zeznań świadków w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku. Sąd Najwyższy podkreślił jednak, iż zeznania świadków sąd powinien oceniać ze szczególną ostrożnością, gdyż brak pisemnych dowodów może ułatwiać ewentualne manipulacje i popełnianie nadużyć.

Poprzedni materiał

Następny materiał