Odpowiedzialność in solidum, czyli solidarność nieprawidłowa

Kiedy ma miejsce odpowiedzialność in solidium?

Odpowiedzialność in solidum, określana też jako solidarność nieprawidłowa, niewłaściwa, pozorna albo przypadkowa zachodzi wówczas, gdy wierzyciel może dochodzić tego samego świadczenia od kilku dłużników, na podstawie tytułów wynikających z odrębnych stosunków prawnych łączących go z każdym z tych dłużników, ale równocześnie brak jest podstawy do przyjęcia solidarnej odpowiedzialności dłużników stosownie do art. 366-378 Kodeksu cywilnego (K.c.) – ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Trzeba bowiem wskazać, że „zobowiązanie jest solidarne tylko, jeżeli to wynika z ustawy lub z czynności prawnej” (art. 369 K.c.).

Sytuacja odpowiedzialności in solidum najczęściej ma miejsce, gdy jeden z dłużników ponosi odpowiedzialność z umowy (art. 471 i nast. K.c.), a drugi – odpowiedzialność deliktową (z tytułu czynu niedozwolonego – art. 415 i nast. K.c.). Typowym przykładem jest wypadek komunikacyjny. Mamy tutaj do czynienia z dwoma dłużnikami odpowiedzialnymi za szkodę wyrządzoną (wierzycielowi) wskutek wypadku, to jest:

• ze sprawcą wypadku, który odpowiada za wyrządzoną szkodę na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych, oraz
• z zakładem ubezpieczeń (w którym sprawca wypadku ma wykupioną polisę ubezpieczeniową OC lub AC), który odpowiada na podstawie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej sprawcy wypadku lub autocasco.

Przypadki odpowiedzialności in solidium

Z innym klasycznym przypadkiem odpowiedzialności in solidum mamy do czynienia, gdy obok dłużnika osobistego za zobowiązanie odpowiada rzeczowo zastawca lub właściciel nieruchomości obciążonej hipoteką albo – w przypadku kradzieży pieniędzy z kasy przedsiębiorstwa – odpowiada złodziej oraz kasjer, który nie zabezpieczył należycie kasy.

W orzecznictwie sądowym oraz doktrynie prawa nie jest już obecnie kwestionowane stanowisko, według którego do odpowiedzialności in solidum należy w drodze analogii stosować te przepisy o solidarności, które odpowiadają celowi i charakterowi danego stosunku prawnego.

Chodzi tu przede wszystkim o art. 366 K.c., stosownie do którego „(…) wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych”.

Stwierdzenie przez sąd podstaw dla orzeczenia odpowiedzialności dwóch lub więcej podmiotów na zasadach odpowiedzialności in solidum

Jest to stanowisko bardzo korzystne dla wierzyciela. W konsekwencji bowiem, w razie stwierdzenia w danym przypadku przez sąd podstaw dla orzeczenia odpowiedzialności dwóch lub więcej podmiotów, na zasadach odpowiedzialności in solidum, należałoby zasądzić całe świadczenie od każdego z dłużników z zastrzeżeniem, że spełnienie świadczenia przez jednego z nich zwalnia pozostałych, przy czym aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy pozostają zobowiązani, a wybór od którego (których) spośród nich żądać zaspokojenia wierzytelności i w jakim czynić to zakresie, zależy wyłącznie od nieskrępowanej woli samego wierzyciela (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1968 r., II CR 409/68, OSNCP 1969, nr 11, poz. 207; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 1975 r., III CZP 6/75, OSNCP 1976, nr 2, poz. 27).

W przytoczonym wcześniej przykładzie z wypadkiem komunikacyjnym poszkodowany wskutek wypadku ma zatem prawo domagać się naprawienia szkody bądź wobec sprawcy, bądź wobec towarzystwa ubezpieczeniowego, względnie od obu tych podmiotów równocześnie z zastrzeżeniem, że spełnienie świadczenia przez jeden podmiot zwalnia z zobowiązania drugi. Faktem jest, że w praktyce najczęściej to towarzystwo ubezpieczeniowe wypłaci odszkodowanie – nie zmienia to jednak korzystnej dla wierzyciela zasady swobodnego wyboru w zakresie wskazania dłużnika obowiązanego do naprawienia szkody.

Zastosowanie odpowiedzialności in solidium w przepisach

Równocześnie należy jednak zauważyć, że w dalszym ciągu nie ma całkowitej zgodności poglądów co do tego, czy poza art. 366 inne przepisy o solidarności, a jeżeli tak, to które, mogą znaleźć zastosowanie do odpowiedzialności in solidum? Dotyczy to w szczególności art. 376 regulującego kwestię tzw. roszczeń regresowych (zwrotnych) przysługujących dłużnikowi solidarnemu, który – wskutek żądania wierzyciela zgodnego z art. 366 K.c. – spełnił świadczenie w wymiarze większym niż proporcjonalnie nań przypadający, wobec pozostałych współdłużników solidarnych.

Z uwagi choćby na przytoczone w tym artykule skutki wynikające z odpowiedzialności in solidum, powinna być ona wyraźnie określona w sentencji wyroku zasądzającego świadczenie od kilku dłużników ponoszących taką odpowiedzialność. I tego strona ma prawo domagać się od sądu.

Poprzedni materiał

Następny materiał