Skutki darowania nieruchomości jednemu z dzieci, jeśli pozostałe dzieci nic nie otrzymały

Przekazanie nieruchomości jednemu z dzieci a prawo pozostałych do zachowku

W niniejszej sprawie, jak wynika z Pana listu, rodzice przekazali aktem darowizny swój dom Panu, pomijając przy tym siostrę.

Darowizna uczyniona przez Pana rodziców na rzecz Pana będzie zaliczana do spadku, jeżeli nie jest to drobna darowizna, zwyczajowo w danych stosunkach przyjęta (a darowizna nieruchomości do takich nie należy) i jeżeli została dokonana mniej niż przed 10 laty, licząc od dnia śmierci spadkodawcy (dnia otwarcia spadku).

Tak więc Pana siostra ma prawo żądać od Pana wypłacenia sumy pieniędzy potrzebnej do pokrycia wartości zachowku albo do jego uzupełnienia z zastrzeżeniem jednak, że nie dostanie wcześniej rekompensaty równej jego wysokości.

Obliczanie wartości spadku dla potrzeb ustalenie wysokości należnego zachowku

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego punktem odniesienia przy obliczaniu stanu czynnego spadku dla potrzeb obliczenia wysokości należnego zachowku może być jedynie chwila otwarcia spadku będąca chwilą śmierci spadkodawcy (art. 922 § 1, art. 924 i 925 Kodeksu cywilnego).

Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego wysokość zachowku wynosi połowę sumy, jaka by przysługiwała danej osobie, gdyby miało miejsce dziedziczenie ustawowe.

Rozmiar zachowku zwiększa się do 2/3 udziału, gdy uprawniona osoba w chwili otwarcia spadku (tj. śmierci spadkodawcy) jest małoletnia lub trwale niezdolna do pracy.

Zachowek przyjmuje postać pieniężną, nie można zatem dochodzić wydania określonej rzeczy należącej do masy spadkowej.

Zasadnicze znaczenie w Pana sytuacji będzie miał przepis art. 995 Kodeksu cywilnego, stosownie do którego wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku (wyrok SN z 15.04.1997 r. I CKU 30/97).

Tak więc dla obliczenia zachowku należnego będzie należało wziąć pod uwagę cenę na dzień ustalania zachowku, ale według stanu nieruchomości z chwili dokonania darowizny. Oznacza to, że przy ustalaniu zachowku należy wziąć pod uwagę, ile warta byłaby nieruchomość w dniu zapłaty zachowku.

Zachowek będzie zatem liczony od obecnej wartości nieruchomości (a nie tej z chwili darowizny), ale według wyceny dokonanej według stanu nieruchomości z chwili darowizny.

Czasem więc lepiej jak najszybciej spróbować dogadać się z osobą uprawnioną do zachowku, ponieważ ceny nieruchomości rosną w szybkim tempie – wzrasta jednocześnie wysokość roszczenia o zachowek.

Czy przy obliczaniu zachowku uwzględnia się darowizny uczynione przez spadkodawcę?

Co do drugiej części Pańskiego pytania wyjaśniam, że na podstawie art. 993 K.c. przy obliczaniu zachowku uwzględnia się darowizny uczynione przez spadkodawcę.

Według art. 994 § 1 K.c. przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

Darowizny poczynione na rzecz spadkobierców dolicza się bez względu na termin ich dokonania (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 01.06.2004 r. I ACa 285/2004).

Zgodnie z aktualnym orzecznictwem sądowym (wyrok Sądu Najwyższego z 13.02.2004, II CK444/02) przepisy o zachowku są stosowane w przypadku pominięcia spadkobierców przy dziedziczeniu ustawowym i testamentowym.

Czy roszczenie do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanej darowizny przedawnia się?

Na podstawie art. 1007 § 2, art. 1007 § 1 K.c. roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanej od spadkodawcy darowizny przedawnia się z upływem lat trzech od otwarcia spadku.

W opisywanym przypadku zaznaczył Pan, że siostra otrzymała jakąś sumę pieniędzy od rodziców. Kłopot może stanowić jedynie udowodnienie tej darowizny w sytuacji, gdy nie posiada Pan żadnych dokumentów na potwierdzenie tego faktu. Dokumenty nie są jednak jedynym środkiem dowodowym w procesie sądowym. W przypadku gdyby siostra wystąpiła do sądu o wypłatę zachowku, może Pan starać się udowodnić, że otrzymała tę darowiznę, np. poprzez powołanie świadków, którzy wiedzieliby o darowiźnie, którą otrzymała od rodziców. Świadkami mogą być np. członkowie rodziny lub sąsiedzi.

Na pewno pomocne w ewentualnym procesie sądowym o zachowek byłoby pisemne oświadczenie rodziców, w którym określiliby wysokość pomocy finansowej, jakiej udzielili Pańskiej siostrze. Dobrze by było, aby to oświadczenie zostało opatrzone podpisami rodziców, a jego oryginalność potwierdziłby notariusz.

Zwolnienie z podatku od darowizny między najbliższymi członkami rodziny

Ponadto warto pamiętać, iż pomimo tego że darowizna pomiędzy najbliższymi członkami rodziny zwolniona jest od podatku, to jeżeli jej wartość przekracza kwotę 9637 zł, należy taką darowiznę zgłosić we właściwym urzędzie skarbowym.

Spadki i darowizny nabyte po 1 stycznia 2007 r. zwolnione są z podatku, gdy dokonane zostały na rzecz: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, brata lub siostry, ojczyma albo macochy.

Ponadto spadkobierca lub obdarowany (albo notariusz w przypadku notarialnie poświadczanego dziedziczenia) musi zgłosić nabycie własności nieruchomości lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego (ze względu na położenie nieruchomości) w ciągu miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego. Dniem powstania obowiązku podatkowego w przypadku dziedziczenia jest dzień uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku. Składa się wówczas formularz SD-Z1.

Zgłoszenie nie jest potrzebne, jeśli darowizny i spadki przyjęte w ciągu pięciu lat od tej samej osoby nie przekraczają 9637 zł. Ale nieruchomości zazwyczaj są warte więcej. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą sporządzenia pisma, uprawomocnienia się wyroku sądowego oraz powołania się przez podatnika przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na fakt nabycia spadku.

Sprzedaż nieruchomości otrzymanej w drodze darowizny

Co się tyczy sprzedaży otrzymanej w darowiźnie lub poprzez spadek nieruchomości, to należy pamiętać, iż zgodnie z przepisami ustawy o PIT nie zapłaci się podatku w ogóle, jeśli podarowany bądź odziedziczony po 1 stycznia 2007 r. dom (albo mieszkanie) sprzeda się nie wcześniej niż po pięciu latach, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie tej nieruchomości. Czyli mieszkanie otrzymane np. w 2007 r. można bezpiecznie (bez podatku) sprzedać w 2013 r.

Jeśli będzie Pan chciał sprzedać odziedziczony bądź podarowany dom (albo mieszkanie) przed upływem pięciu lat, podatku nie zapłaci Pan, jeśli zamelduje się Pan w takim lokalu na co najmniej rok. Wszystko to dzieje się za sprawą zwolnienia podatkowego w ustawie o PIT. W art. 21 ust. 1 pkt 126 zapisano, że wolne od podatku są „przychody uzyskane z odpłatnego zbycia” domu i mieszkania, „jeżeli podatnik był w nim zameldowany na pobyt stały przez okres nie krótszy niż 12 miesięcy przed datą zbycia”.