Rozwód i podział majątku w USA – uznanie rozwodu w Polsce

Prawo rodzinne Stanu Nowy Jork (USA) – procedura podziału majątku przed Supreme Court NY

Pojęcie własności wspólnej (community/marital property) i własności odrębnej (separate property) małżonków według Domestic Relations Law.

Amerykański system prawny, podobnie do polskiego, reguluje problematykę stosunków majątkowych między małżonkami w oparciu o dwie instytucje: małżeńskiej własności wspólnej i małżeńskiej własności odrębnej.

Generalizując, własność wspólna (community/marital property), jest to majątek osiągnięty wspólnie przez małżonków w czasie trwania ich małżeństwa. Z kolei własność odrębna (separate property), jest to majątek nabyty przez każdego z małżonków przed zawarciem małżeństwa, w czasie trwania i po jego ustaniu, ale po spełnieniu pewnych warunków. W szczególności może on zostać uzyskany np. w ramach darowizny, jak też obejmować zapisy, legaty (zapisy testamentowe), dochody, zyski czy renty przypadające małżonkowi.

Ustawowe definicje obu instytucji zawiera § 236 Domestic Relations Law (zwany dalej DRL) – akt kodyfikujący prawo rodzinne Stanu Nowy Jork.

Pojęcie (wspólnego) „majątku małżeńskiego” oznacza wszelkie mienie nabyte przez jednego lub oboje małżonków w czasie trwania małżeństwa, a przed zawarciem umowy o separację lub rozpoczęciem działań w sprawach małżeńskich (w znaczeniu wniesienia powództwa celem zmiany statusu prawnego małżonków np. poprzez orzeczenie rozwodu), z wyjątkiem przypadków przewidzianych w kodeksie.

Do wspólnoty majątkowej zalicza się nie tylko dobra materialne, lecz również licencje, stopnie naukowe oraz jakąkolwiek formę działalności gospodarczej. Do majątku wspólnego nie zalicza się natomiast mienia zakwalifikowanego jako własność odrębna małżonków. DRL w § 236B(1)(d) zawiera definicję dóbr nienależących do wspólnoty majątkowej.

Na odrębną własność majątkową składają się następujące kategorie dóbr:

1. mienie otrzymane przez małżonka przed zawarciem małżeństwa lub mienie pochodzące ze spadku, zapisu testamentowego bądź też otrzymane w formie darowizny od osoby innej niż małżonek;
2. odszkodowanie za uszkodzenia ciała;
3. mienie nabyte w drodze wymiany za inny składnik należący do majątku odrębnego lub za wzrost wartości odrębnej własności, z wyjątkiem sytuacji, w której nabycie następuje przy udziale środków pochodzących z majątku wspólnego lub przy udziale starań obojga małżonków;
4. mienie zakwalifikowane jako odrębna własność małżonka w drodze pisemnego porozumienia stron (kontrakt przedślubny, intercyza).

Procedura podziału majątku wspólnego małżonków według prawa Stanu Nowy Jork (USA) – equitable distribution

W dziewięciu stanach USA (Arizona, Kalifornia, Idaho, Luizjana, Nevada, Nowy Meksyk, Teksas, Waszyngton, Wisconsin), przy podziale majątku w procesie rozwodowym obowiązuje zasada własności odrębnej, w połączeniu z własnością wspólną (separate and marital property). Wówczas sąd w pierwszej kolejności określa odrębną własność każdego z małżonków, a następnie dzieli równo własność wspólną (equal distribution).

Od 1980 r. sądy w stanie Nowy Jork dzielą wspólny majątek małżonków według zasady „sprawiedliwego podziału” (equitable distribution). Podział ten, w odróżnieniu od equal distribution, zakłada odstępstwo od podziału majątku po równo dla każdego z małżonków. Zgodnie z tą regułą tylko majątek wspólny małżonków podlega sądowemu podziałowi (odmiennie od zasady obowiązującej w niektórych stanach USA, które dopuszczają także podział składników należących do majątku odrębnego małżonków, bez względu na okoliczność kto daną własność nabył i kiedy).

Sądowy proces sprawiedliwego podziału obejmuje 3 etapy:

• sklasyfikowanie majątku będącego przedmiotem podziału - wyodrębnienie majątku osobistego małżonków;
• oszacowanie wartości majątku wspólnego i odrębnego;
• podział majątku wspólnego.

Ustalenie wartości poszczególnych składników majątku może być dokonane na dzień orzeczenia rozwodu, na dzień sądowego podziału majątku bądź też na chwilę separacji faktycznej stron.

Istnieje kilkanaście czynników, które sąd bierze pod uwagę decydując o tym, czy planowany podział będzie zgodny z zasadą equitable distribution – sprawiedliwego podziału. Są to m.in. sytuacja materialna każdego z małżonków na chwilę dokonywania podziału (uwzględnienie źródeł przychodów), możliwość zmiany sytuacji finansowej małżonków z biegiem czasu, okoliczność pozostawania pod władzą rodzicielską jednego z małżonków i zamieszkiwania z nim (po ustaniu małżeństwa) wspólnych dzieci stron, wiek i stan zdrowia małżonków, konsekwencje podatkowe dla każdej ze stron, czy długość małżeństwa.

Zgodnie z etapami sądowego przeprowadzania podziału majątku strony będą zobowiązane do wykazania swojego majątku odrębnego.

Pomimo faktu, że majątek odrębny małżonka nie może być przedmiotem podziału w ramach equitably distribution, to jego wartość może mieć znaczenie przy rozważaniu przez sąd podziału majątku wspólnego małżonków [DRL § 236(5)(d)(1)] oraz przy kwestii zasądzenia alimentów [DRL § 236(6)(a)(1)]. W rezultacie określenie wartości majątku osobistego każdego z małżonków ma znaczenie w perspektywie podziału ich majątku wspólnego.

Majątek nabyty w trakcie trwania małżeństwa będzie uważany za składnik majątku wspólnego, dopóki nie zostanie udowodnione przez jednego z małżonków, że stanowi on jego majątek odrębny [Raviv v. Raviv, 153 AD2d 932 (2nd Dept. 1989)]. Zatem ciężar udowodnienia faktu, że mamy do czynienia z majątkiem osobistym małżonka, spoczywa na małżonku, który tak twierdzi i wywodzi z tego faktu skutki prawne.

Ubocznie należy zaznaczyć, że jeśli w skład majątku wspólnego wchodzą długi, sąd nie zawsze dokona ich podziału między rozstających się małżonków. W dużej mierze będzie to zależało od charakteru i źródła powstania tych zobowiązań. Tym niemniej, nawet jeżeli prawo stanowe milczy na temat podziału długów, sąd we własnym zakresie może przeprowadzić postępowanie w przedmiocie obciążenia któregoś z małżonków obowiązkiem spłaty.

Dopuszczalność zakwalifikowania odrębnej własności lokalu do majątku odrębnego jednego z małżonków

Zgodnie z przytoczoną w pkt 1 ustawową definicją, za składnik majątku odrębnego małżonka należy uznać mienie nabyte w drodze wymiany za inny składnik należący do majątku odrębnego lub za wzrost wartości odrębnej własności, z wyjątkiem sytuacji, w której nabycie następuje przy udziale środków pochodzących z majątku wspólnego lub przy udziale starań obojga małżonków [DRL § 236B(1)(d)(3)].

Dla przykładu: jeżeli jeden z małżonków nabywa dom w trakcie trwania małżeństwa (ze środków pochodzących z majątku wspólnego) i formalnie tylko on figuruje w akcie własności jako jego właściciel, to w razie podziału majątku dom zostanie zaliczony do majątku wspólnego i stanie się przedmiotem equitable distribution – został bowiem nabyty za środki pieniężne należące do majątku wspólnego stron.

Z kolei, jeżeli własność nieruchomości została nabyta przez jednego z małżonków (nawet w trakcie trwania małżeństwa), za środki pochodzące z jego majątku odrębnego, to dom będzie stanowił własność osobistą, odrębną małżonka, jako nabyty w drodze zamiany (exchange) jednej formy własności odrębnej na drugą.

W przedmiotowej sprawie niezaprzeczalnie mamy do czynienia z nabyciem przez żonę własności lokalu (w drodze przekształcenia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego), za środki pochodzące z jej majątku osobistego, zgromadzonego jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego.

Zatem skoro środki pieniężne (przeznaczone na wykup mieszkania) należały do majątku odrębnego żony, to i własność mieszkania, jako majątku nabytego w drodze wymiany jednego składnika majątku osobistego na inny, jest prawem majątkowym przysługującym żonie i stanowiącym składnik jej majątku odrębnego, który nie podlega podziałowi w postępowaniu sądowym. Nie ma tutaj znaczenia chwila wykupu.

Okoliczności, które potwierdzą nabycie przez żonę odrębnej własności lokalu w Polsce, mogą być udowodnione wszelkimi środkami, jednak miarodajny będzie dokument w postaci aktu notarialnego (dotyczący ustanowienia odrębnej własności lokalu), przetłumaczony na język angielski przez tłumacza przysięgłego. Ponadto należy przedłożyć wszelkiego rodzaju wyciągi bankowe, rachunki, potwierdzenia przelewów, które udowodnią fakt nabycia własności za środki pieniężne pochodzące z majątku osobistego żony.

Na marginesie należy podkreślić, że zgodnie z art. 11038 polskiego Kodeksu postępowania cywilnego [ustawa z dnia 17 listopada 1964 r., Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm. – dalej zwany K.p.c.], do wyłącznej jurysdykcji krajowej należą sprawy o prawa rzeczowe na nieruchomości i o posiadanie nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej, jak również sprawy ze stosunku najmu, dzierżawy i innych stosunków dotyczących używania takiej nieruchomości, z wyjątkiem spraw o czynsz i inne należności związane z używaniem lub pobieraniem pożytków z takiej nieruchomości [§ 1]. Do wyłącznej jurysdykcji krajowej należą także sprawy niewymienione w § 1 w zakresie, w którym rozstrzygnięcie dotyczy praw rzeczowych, posiadania lub używania nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej [§ 2].

Konkludując, lokal mieszkalny znajdujący się w Polsce według prawa amerykańskiego stanowi odrębny majątek żony, a sąd państwa obcego nie może rozstrzygnąć w ramach swojego postępowania co do nieruchomości położonych w Polsce, ze względu na brak jurysdykcji, która stanowi jedną z głównych przesłanek procesowych.

Uznanie orzeczenia sądu zagranicznego przez sąd polski

Skuteczność zagranicznych orzeczeń sądowych, stosownie do treści artykułu 1145 K.p.c., zależy od ich uprzedniego uznania przez właściwy sąd okręgowy w Polsce [„Orzeczenia sądów państw obcych wydane w sprawach cywilnych podlegają uznaniu z mocy prawa, chyba że istnieją przeszkody określone w art. 1146”].

Uznanie orzeczenia sądu zagranicznego ma moc wiążącą dla wszystkich organów w Polsce, jest podstawą wpisu w księdze stanu cywilnego, skutkuje wydaniem np. nowego paszportu, może być podstawą zawarcia związku małżeńskiego w Polsce lub jego wpisu do polskich ksiąg stanu cywilnego.

Zgodnie z art. 1146 § 1 K.p.c. orzeczenie nie podlega uznaniu, jeżeli:

1. nie jest prawomocne w państwie, w którym zostało wydane;
2. zapadło w sprawie należącej do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich [np. podział majątku położonego w Polsce, zmiana nazwiska przez małżonkę w wyniku postępowania rozwodowego toczącego się przed sądem amerykańskim – będzie wymagane przeprowadzenie odrębnej procedury w Polsce, w trybie postępowania administracyjnego, we właściwym ze względu na (ostatnie) miejsce zamieszkania urzędzie stanu cywilnego];
3. pozwanemu, który nie wdał się w spór co do istoty sprawy, nie doręczono należycie i w czasie umożliwiającym podjęcie obrony pisma wszczynającego postępowanie;
4. strona w toku postępowania była pozbawiona możności obrony;
5. sprawa o to samo roszczenie między tymi samymi stronami zawisła w Rzeczypospolitej Polskiej wcześniej niż przed sądem państwa obcego;
6. jest sprzeczne z wcześniej wydanym prawomocnym orzeczeniem sądu polskiego albo wcześniej wydanym prawomocnym orzeczeniem sądu państwa obcego, spełniającym przesłanki jego uznania w Rzeczypospolitej Polskiej, zapadłymi w sprawie o to samo roszczenie między tymi samymi stronami;
7. uznanie byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego).

Wniosek powinien być skierowany do sądu okręgowego w miejscu zamieszkania strony (o ile jedna ze stron mieszka w Polsce). Jeżeli obydwie strony mają miejsce zamieszkania za granicą, wniosek powyższy powinien być skierowany do Sądu Okręgowego w Warszawie.

Wniosek o uznanie zagranicznego wyroku rozwodowego

Wniosek należy sporządzić w języku polskim. Powinien on, jak i załączniki, być sporządzony w trzech kopiach. Treść powinna zawierać żądanie uznania za skuteczne na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej orzeczenia sądu zagranicznego. Ponadto należy podać datę i miejsce zawarcia małżeństwa, nazwiska i imiona stron, a także wymienić ich aktualne adresy zamieszkania w celu doręczenia odpisu wniosku byłemu małżonkowi.

Do wniosku o uznanie zagranicznego wyroku rozwodowego należy załączyć:

• Certified Copy wyroku rozwodowego wraz z zaświadczeniem właściwego sądu, iż wyrok jest prawomocny, a gdy wyrok jest zaoczny – z zaświadczeniem, iż wezwanie na rozprawę rozwodową zostało nieobecnemu małżonkowi doręczone,
• uwierzytelniony przekład wyroku rozwodowego na język polski.

Jeśli małżeństwo, którego rozwód orzeczono, zawarte zostało w USA, należy dołączyć Certified Copy aktu małżeństwa.

Dokumenty wystawione przez władze amerykańskie powinny być przed wysłaniem zaopatrzone poświadczeniem zwanym Apostille, które wydają sekretarze stanu. Możliwe jest też potwierdzenie przez konsula zgodności tłumaczenia z oryginałem.

Zgodnie z art. 1355 § 1 i 2 K.p.c. strona mająca miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu albo siedzibę za granicą, jeżeli nie ustanowiła pełnomocnika do prowadzenia sprawy zamieszkałego w Rzeczypospolitej Polskiej, obowiązana jest wskazać w Rzeczypospolitej Polskiej pełnomocnika do doręczeń. W razie niewskazania pełnomocnika do doręczeń, przeznaczone dla tej strony pisma sądowe pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia.

Opłata od złożonego wniosku jest opłatą stałą i wynosi 300 zł [art. 24 ust. 1 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 r., Dz. U. Nr 167, poz. 1398 z późn. zm.].

Podstawa prawna

• State of New York Domestic Relations Law
• Kodeks postępowania cywilnego z dnia 17 listopada 1964 r. [Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.]
• Ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 r. [Dz. U. Nr 167, poz. 1398 z późn. zm.]