Poręczenie jako forma zabezpieczenia wierzytelności

Instytucja poręczenia

Instytucję poręczenia definiuje art. 876 Kodeksu cywilnego, czyli ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.), zgodnie z którym „przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał”. W braku odmiennego zastrzeżenia w umowie, po spełnieniu pewnych przesłanek, o których będzie mowa, poręczyciel odpowiada wobec wierzyciela jak współdłużnik solidarny (art. 881 K.c.), a zatem wierzyciel może dochodzić, wedle własnego wyboru, spełnienia świadczenia bądź to od dłużnika głównego, bądź od poręczyciela.

Poręczenie jest jednym z instrumentów zabezpieczenia wykonania wierzytelności w przypadku, gdy wierzyciel nie jest pewny wiarygodności i wypłacalności kontrahenta. W takiej sytuacji, celem zwiększenia swojej wiarygodności, tenże kontrahent może wskazać (lub wierzyciel może zażądać od kontrahenta, aby wskazał) osobę trzecią – fizyczną lub prawną, prowadzącą działalność gospodarczą lub nie, która na piśmie, pod rygorem nieważności, złoży oświadczenie (podpisze umowę), że zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik główny zobowiązania nie wykonał.

Poręczenie za dług

Poręczenie nie musi dotyczyć długu już istniejącego w chwili podpisania umowy poręczenia. Może dotyczyć również długu przyszłego. Warunkiem ważności poręczenia za dług przyszły jest jednak oznaczenie w pisemnym oświadczeniu poręczyciela – ściśle i w sposób nie nasuwający wątpliwości – wysokości odpowiedzialności poręczyciela (obejmującej cały dług lub jego część). Oświadczenie poręczyciela powinno nadto określać rodzaj przyszłego długu.

Oznaczenie zakresu odpowiedzialności poręczyciela za dług przyszły powinno zostać, co do zasady, dokonane w pieniądzu (co w praktyce jest regułą), ale gdy dług ma charakter niepieniężny, może być dokonane przez wskazanie rodzaju, ilości i jakości rzeczy, ewentualnie działań za jakie poręczyciel przyjmuje odpowiedzialność.

Poręczenie, zarówno za dług już istniejący, jak i za dług przyszły, może być terminowe albo bezterminowe (uchwała SN z dnia 31 stycznia 1986 r., III CZP 69/85, OSNCP 1987, nr 1, poz. 3). Poręczenie jest terminowe, gdy w umowie poręczenia (pisemnym oświadczeniu) poręczyciel ograniczył swoją odpowiedzialność do określonego czasu, przy czym objęcie poręczeniem zobowiązania wynikającego z określonego stosunku prawnego (np. konkretnej umowy), na czas trwania tego stosunku, z reguły uważa się za poręczenie terminowe. Jeżeli w umowie poręczenia nie wskazano okresu, w ciągu którego poręczyciel będzie ponosił odpowiedzialność, poręczenie jest bezterminowe.

Odwołanie poręczenia

Rozróżnienie to jest istotne, jako że poręczenie terminowe nie podlega odwołaniu. Nieodwołalne jest też poręczenie bezterminowe za dług już istniejący. Natomiast poręczenie bezterminowe za dług przyszły może być odwołane, i to w każdym czasie, byleby nastąpiło przed powstaniem długu (art. 878 § 2 K.c.).

Zakres odpowiedzialności poręczyciela w podstawowym kształcie reguluje umowa poręczenia (pisemne oświadczenie poręczyciela).

Art. 879 § 1 K.c. dookreśla jednak zakres odpowiedzialności poręczyciela, wiążąc go z zakresem zobowiązania dłużnika głównego w ten sposób, że zobowiązanie poręczyciela nie może wykraczać poza zakres zobowiązania głównego, może tylko zostać w stosunku do niego ograniczone. Co więcej, czynność prawna, dokonana przez dłużnika z wierzycielem po udzieleniu poręczenia, choćby zwiększała zakres odpowiedzialności dłużnika głównego, nie może już odpowiednio zwiększyć zobowiązania poręczyciela.

Odpowiedzialność poręczyciela

Jeżeli strony umowy poręczenia nie postanowią inaczej, odpowiedzialność poręczyciela obejmuje – poza świadczeniem podstawowym dłużnika głównego – także świadczenia uboczne, wynikające z ustawy lub umowy wierzyciela z dłużnikiem tj. odsetki za opóźnienie, kary umowne, koszty niezbędne do dochodzenia roszczenia przed sądem poniesione przez wierzyciela itd.

Co do zasady, jak już napisano wyżej, poręczyciel odpowiada wobec wierzyciela jak współdłużnik solidarny. Jeżeli jednak dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel powinien zawiadomić o tym niezwłocznie poręczyciela (art. 880 K.c.), jeszcze przed skierowaniem do niego swoich roszczeń. Zawiadomienie poręczyciela o opóźnieniu się dłużnika ze spełnieniem świadczenia, stanowi obowiązek wierzyciela, ustanowiony w interesie poręczyciela. W praktyce może ono przecież wywołać ten skutek, że interwencja poręczyciela sprawi, iż dłużnik główny spełni świadczenie. Poza tym zawiadomienie poręczyciela o opóźnieniu może być rozumiana jako sygnalizacja zamiaru wierzyciela uzyskania zaspokojenia od poręczyciela.

Jeżeli termin płatności długu nie jest wyraźnie oznaczony albo, jeżeli płatność długu zależy np. od wezwania do zapłaty, poręczyciel może po upływie sześciu miesięcy od daty poręczenia, a jeżeli poręczył za dług przyszły – od daty powstania długu, żądać, aby wierzyciel wezwał dłużnika do zapłaty albo z najbliższym terminem dokonał wypowiedzenia. Jeżeli wierzyciel nie uczyni zadość powyższemu żądaniu, zobowiązanie poręczyciela wygasa (art. 882 K.c.).

Jeśli spór trafi jednak przed oblicze sądu, poręczyciel, przeciwko któremu wierzyciel dochodzi roszczenia, powinien zawiadomić niezwłocznie dłużnika, wzywając go do wzięcia udziału w sprawie (art. 884 K.c.). Sam zaś może podnieść przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, które przysługują dłużnikowi głównemu; w szczególności poręczyciel może potrącić wierzytelność przysługującą dłużnikowi względem wierzyciela (art. 883 K.c.) nawet w przypadku, gdy dłużnik zrzekł się ich lub uznał żądanie wierzyciela.

Spłacenie długu przez poręczyciela

Poręczyciel, jeżeli zapłaci dług, za który poręczył, powinien niezwłocznie zawiadomić o tym dłużnika. Gdyby tego nie uczynił, a dłużnik w międzyczasie zobowiązanie wykonał, poręczyciel nie może żądać od dłużnika zwrotu tego, co sam wierzycielowi zapłacił, chyba że dłużnik działał w złej wierze (tzn. wiedział lub – przy zachowaniu należytej staranności – wiedzieć powinien o wcześniej dokonanej przez poręczyciela zapłacie). Z drugiej strony, jeżeli poręczenie udzielone zostało za wiedzą dłużnika głównego, dłużnik ten powinien niezwłocznie zawiadomić poręczyciela o wykonaniu przez siebie zobowiązania. Gdyby tego nie uczynił, poręczyciel, który zaspokoił wierzyciela, może żądać od dłużnika zwrotu tego, co wierzycielowi zapłacił, chyba że sam działał w złej wierze.

Poprzedni materiał

Następny materiał