Jak zapewne Pan jest zorientowany, spółka jawna działa według reguł wskazanych w Kodeksie spółek handlowych.
Ten w odniesieniu do spółki jawnej w interesującym Pana zakresie wskazuje:
„Art. 51. § 1. Każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu.
§ 2. Określony w umowie spółki udział wspólnika w zysku odnosi się, w razie wątpliwości, także do jego udziału w stratach.
§ 3. Umowa spółki może zwolnić wspólnika od udziału w stratach”.
Stosownie do postanowień tego przepisu wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Ważne jest, aby ta część zysku, która ma przypadać była określona w umowie spółki.
Zasada wynikająca z art. 51 Kodeksu spółek handlowych nie ma jednak charakteru bezwzględnego. Wspólnicy mogą ją zmienić na mocy postanowień umowy spółki. Jeśli umowa spółki nie określa udziału wspólnika w stratach, należy przyjąć, że określony w umowie spółki udział wspólnika w zysku odnosi się także do jego udziału w stratach. Dopuszczalne jest także zwolnienie poszczególnych wspólników od udziału w stratach.
Jednakże ten przepis nie wskazuje na zasady wypłaty zysku w spółce, a jedynie na wielkość udziału poszczególnych wspólników m.in. w zyskach.
Wspólnik spółki jawnej może domagać się wypłaty udziału w zysku tylko od spółki.
W spółce jawnej wspólnik może żądać podziału i wypłaty całości zysku z końcem każdego roku obrotowego. Pojęcie roku obrotowego regulują przepisy ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości.
Zgodnie z nimi rokiem obrotowym jest rok kalendarzowy lub inny trwający 12 kolejnych pełnych miesięcy kalendarzowych, stosowany również do celów podatkowych (art. 3 pkt 9 ustawy o rachunkowości).
W spółce jawnej, inaczej niż to ma to miejsce w przypadku spółek kapitałowych do wypłaty zysku nie jest niezbędne podjęcie przez wspólników uchwały o przeznaczeniu zysku do wypłaty.
„Art. 52. § 1. Wspólnik może żądać podziału i wypłaty całości zysku z końcem każdego roku obrotowego.
§ 2. Jeżeli wskutek poniesionej przez spółkę straty udział kapitałowy wspólnika został uszczuplony, zysk przeznacza się w pierwszej kolejności na uzupełnienie udziału wspólnika”.
Ustalenie poziomu należnego wspólnikom zysku zależne jest od wartości, które wynikają ze sporządzonego sprawozdania finansowego. Z tego względu prawo do żądania podziału zysku w spółce (i wypłaty) powstaje de facto dopiero po sporządzeniu – na koniec roku obrotowego – sprawozdania finansowego, z którego wynika, że spółka osiągnęła w danym roku zysk. Warto ponadto wskazać, że roszczenie o wypłatę zysku przysługuje wspólnikom, o ile nie przekazali go oni na inne cele.
W spółce jawnej, o ile nie prowadzi księgowości pełnej (art. 10 Kodeksu spółek handlowych), księgi rachunkowe na podstawie ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości i przepisów kodeksu, które przewidują konieczność sporządzania sprawozdania finansowego, wykonuje się w oparciu o podsumowanie zapisów w podatkowej księdze przychodów i rozchodów oraz innych ewidencji prowadzonych przez spółkę dla celów podatkowych, spis z natury, a także inne dokumenty pozwalające na sporządzanie tego sprawozdania.
Przepisy Kodeksu spółek handlowych nie zawierają postanowień, które określałyby formalne zasady dokonywania podziału i wypłaty zysku w spółce. W szczególności nie ma regulacji, która wyraźnie wskazywałaby, że do dokonania podziału i wypłaty zysku konieczne jest podjęcie uchwały przez wspólników.
Co więcej, na temat braku konieczności podejmowania uchwały w tym zakresie wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 lipca 2008 r. (sygn. akt IV CSK 101/08, LEX nr 447699). Zdaniem Sądu „zgłoszenie żądania wypłaty zysku jest jedyną czynnością, jaką powinien podjąć wspólnik w celu uzyskania należnej mu wypłaty, o ile spółka osiągnęła zysk za ostatni rok obrotowy i wspólnicy nie podjęli decyzji o innym przeznaczeniu zysku”.
Pozostałe czynności w tym zakresie należą do spółki. Niedopełnienie przez spółkę administracyjnego obowiązku zatwierdzenia sprawozdania finansowego w oznaczonym czasie nie uprawnia jej do uchylenia się od wypłaty zysku należnego wspólnikowi z powołaniem się na brak wymagalności jego roszczenia.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2008 r., sygn. akt IV CSK 101/08:
„1. Ustawa o rachunkowości nie określa formy zatwierdzenia sprawozdania finansowego spółki jawnej. Ponieważ decyzje w tej sprawie należą do wspólników spółki jawnej a zatwierdzenie sprawozdania finansowego wykracza poza zakres zwykłych czynności spółki, wspólnicy mogą podjąć jednomyślną uchwałę (art. 43 k.s.h.) lub w inny sposób powinni wyrazić swoją aprobatę dla sprawozdania finansowego.
2. W spółce jawnej, w odróżnieniu od spółek kapitałowych (art. 191 § 1 oraz art. 347 § 1 k.s.h.), do wypłaty zysku nie jest niezbędne podjęcie przez wspólników uchwały o przeznaczeniu zysku do wypłaty. Zysk określany jako nadwyżka majątku spółki ponad wartość wkładów wspólników ma charakter obiektywny. Powstaje i istnieje niezależnie od tego, czy wspólnicy podejmą uchwałę o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego za ostatni rok obrotowy. (…)
Niedopełnienie przez spółkę [tutaj: jawną] administracyjnego obowiązku zatwierdzenia sprawozdania finansowego w oznaczonym czasie nie uprawnia do uchylenia się od wypłaty zysku należnego wspólnikowi (…). Przyjęcie odmiennego stanowiska trwale pozbawiłoby wspólnika spółki jawnej realnego udziału w zyskach w poszczególnych okresach obliczeniowych”.
Konieczność zażądania wypłaty zysku – jako przejawu woli w tym zakresie – dotyczy w praktyce każdego wspólnika.
Brak przepisów nakazujących podjęcie uchwały o podziale i wypłacie zysku w spółce bądź o jego przeznaczeniu na inne cele, nie wyklucza jednak możliwości podjęcia takiej uchwały. Ta forma podjęcia przez wspólników decyzji w zakresie przeznaczenia zysku wydaje się być zasadna, w szczególności w przypadku innego zadysponowania zyskiem niż wypłata pomiędzy wspólników. Uchwala stanowi bowiem w tej sytuacji jedyny wyraz woli wspólników w tym względzie.
W nauce prawa przyjmuje się ponadto, że niepobrany przez wspólnika zysk za dany rok obrotowy może być mu wypłacony w dowolnym momencie (np. w następnych latach), o ile nie zajdzie konieczność przeznaczenia go na uzupełnienie wkładu wspólnika.
Ustawodawca nie przewidział w Kodeksie spółek handlowych postanowień normujących kwestię pobierania zaliczek na poczet przewidywanego zysku spółki jawnej. W nauce prawa funkcjonuje jednak pogląd, że brak zakazu w tym zakresie należy rozumieć jako uprawnienie wspólników tej spółki do przyznania wszystkim albo niektórym z nich prawa do pobierania kwot na poczet zysku. Wobec braku uregulowań ustawowych uprawnienie takie powinno zostać przyznane na mocy stosownych zapisów umowy spółki.
Reasumując:
- zatwierdzenie sprawozdania spółki jawnej może być wyrażone w dowolny sposób,
- podział zysku nie wymaga formalnej uchwały wspólników podjętej na zgromadzeniu wspólników, ale uchwala taka może być podjęta na zgromadzeniu lub poza nim,
- podział zysku pomiędzy wspólników jest wyłączony, gdy zostanie on przeznaczony przez nich na inne cele,
- w razie nieprzeznaczenia zysku na inne cele podlega on podziałowi i wypłacie na żądanie wspólnika (wypłata dla niego),
- wypłaty dokonuje spółka, zasadniczo wspólnik (wspólnicy) mający prawo prowadzenia spraw spółki, teoretycznie możliwe jest po zgłoszeniu żądania podziału i wypłaty samodzielne pobranie określonej kwoty przez wspólnika mającego prawo prowadzenia spraw spółki,
- takie żądanie obejmuje podział zysku w zakresie w nim wskazanym,
- możliwe jest żądanie podziału zysku za lata ubiegłe i jego wypłata jak zysku za ostatni rok obrotowy.
Sprzedaż udziałów w spółce jawnej
