Podział majątku dorobkowego – rozliczenie pożyczki zaciągniętej na rozwinięcie działalności gospodarczej małżonka

Zaciąganie zobowiązań przez jednego z małżonków a podział majątku

Na podstawie art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.io.), z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Zgodnie z § 2 powyższego artykułu do majątku wspólnego należą w szczególności:
„1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków”.

W oparciu o art. 33 K.r.io. do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
„7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków”.

Na podstawie art. 36 ze znakiem 1 § 1 K.r.io. małżonek może sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka, z wyjątkiem czynności w bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzającej do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach działalności zarobkowej.

Zgodnie z art. 41 § 1 K.r.io., jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.

Natomiast zgodnie z § 3 wymienionego artykułu, jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9.

W oparciu o art. 30 § 1 K.r.io. oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny.

Zgodnie z art. 45 § 1 K.r.io. każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.

Ustalenie nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym

Na podstawie art. 567 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd rozstrzyga także o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie podlegają zwrotowi.

W opisanym przez Pana stanie faktycznym oraz mając na uwadze przytoczone powyżej przepisy prawne niezwykle istotną kwestią jest odpowiedź, na jaki cel faktycznie została zużyta wzięta pożyczka. Co prawda wspomina Pan na wstępie, że została ona wzięta na rozwinięcie działalności gospodarczej, natomiast w następnym zdaniu informuje Pan, że z pożyczki korzystała cała rodzina.

Ustalenie, na jakie konkretne wydatki została „zużyta” pożyczka, jest istotne z tego powodu, że w myśl art. 30 K.r.io. oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. Jeśli więc uda się przedstawić w sądzie takie okoliczności, które by wskazywały na zużycie pożyczki na zaspokojenie zwykłych potrzeb rodziny, wtedy żądanie uwzględnienia spłaconej pożyczki, jako zobowiązania solidarnego małżonków, za które odpowiadają wspólnie, będzie uzasadnione.

Przyjmuje się, że zwykłe potrzeby rodziny to nie tylko potrzeby wymagające bezwzględnego zaspokojenia, ale nadto usprawiedliwione potrzeby codzienne (mogą one dotyczyć wyżywienia rodziny, zaspokojenia bieżących potrzeb mieszkaniowych, np. opłata czynszu, ochrony zdrowia, rozwoju kulturalnego, wychowywania dzieci, zaspokojenia innych potrzeb bytowych, np. zakup środków czystości, opłacenie mediów itp.).

Zaciąganie zobowiązań które nie zostaną przeznaczone na zaspokajanie wspólnych potrzeb rodziny

Odmiennie natomiast przedstawia się sytuacja, gdy małżonek zaciągnie zobowiązania, które nie zostaną przeznaczone na zaspokajanie wspólnych potrzeb rodziny, a np. na prowadzenie działalności gospodarczej we własnym imieniu (w przypadku gdy forma prowadzenia działalności i porozumienie między małżonkami powoduje, że działalność gospodarcza prowadzona jest w ramach majątku odrębnego). W takim wypadku dług „trafia” do majątku odrębnego małżonka, który go zaciągnął, i wierzyciele mogą zaspokoić się tylko z jego majątku odrębnego bądź z tej części majątku wspólnego, która w przypadku podziału przypadnie małżonkowi „dłużnikowi”.

Możliwym byłoby i w takim stanie (tj. spożytkowania pożyczki na prowadzenie działalności gospodarczej pozostającej w majątku odrębnym) skierowanie egzekucji przeciwko obojgu małżonkom (a więc uwzględnić istnienie długu przy podziale majątku wspólnego), lecz tylko w przypadku gdy zobowiązanie zostało zaciągnięte za zgodą drugiego małżonka. Zgoda ta powinna być jednak udokumentowana, gdyż inaczej trudno jest dowieść, że taka zgoda istotnie była.

W Pana przypadku (nie wspomina Pan o istnieniu umowy majątkowej małżeńskiej znoszącej wspólność małżeńską) występuje domniemanie, że wszelkie przedmioty majątkowe nabyte w trakcie małżeństwa weszły w skład majątku wspólnego. Podobnie stwierdza Sądu Najwyższy – Izba Cywilna w postanowieniu z dnia 18 stycznia 2008 r., który mówi że „art. 32 § 1 kro stwarza domniemanie przynależności do majątku dorobkowego przedmiotów majątkowych nabytych w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, a przynależność tych przedmiotów do majątku odrębnego (obecnie: osobistego) obowiązany jest udowodnić zainteresowany tym małżonek”.

Podział majątku a rozliczenie pożyczek zaciąganych w czasie małżeństwa

Dlatego też podążając tym tropem, skoro przedsiębiorstwo weszło w skład majątku wspólnego i podlega ono podziałowi, to Pan, biorąc pożyczkę na „rozkręcenie” działalności, prowadził zarząd majątkiem wspólnym i zobowiązanie obciążało ten majątek wspólny.

Jeżeli w celu spłacenia pożyczki czynił Pan nakłady ze swojego majątku odrębnego na majątek wspólny, to w związku z tym ma Pan możliwość roszczenia na podstawie art. 45 K.r.io. o zwrot wydatków i nakładów, jakie Pan poczynił na majątek wspólny z majątku odrębnego.

Należy jednak przypomnieć, że dochody pobrane z przedsiębiorstwa będącego przedmiotem współwłasności wchodzą do majątku wspólnego. Jeżeli więc spłacił Pan przedmiotową pożyczkę z tych właśnie dochodów, to nie ma Pan roszczenia o zwrot nakładów.

Podsumowując, w postępowaniu przed sądem powinien Pan dążyć do wykazania, iż pobrane środki faktycznie zostały spożytkowane na zaspokojenie zwykłych potrzeb rodziny (należałoby zawnioskować przesłuchanie świadków, bądź innych dowodów na to wskazujących, np. faktury za zakup rzeczy itp.). Dodatkowo w Pana piśmie powinno zawrzeć się stwierdzenie, iż zgodnie z zasadami doświadczenia życiowego pożyczki rodzinne przeznaczane są przeważnie na zaspokajanie niezbędnych potrzeb rodzinnych i nie można domniemywać a priori, że zostały przeznaczone na inny cel.

Z ostrożności procesowej powinien Pan wykazywać, że spłacenie pożyczki nastąpiło z Pana majątku odrębnego, co umożliwia wystąpienie z roszczeniem o zwrot nakładów (przedstawiając odpowiedni dowód np. wydruki z konta będącego w majątku odrębnym). Powołać może się Pan na postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 7 grudnia 2000 r. (sygn. akt II CKN 1322/2000), które mówi, że: „Obciążający majątek wspólny dług, opłacony przez jednego z byłych małżonków po ustaniu wspólności ustawowej podlega rozliczeniu w sprawie o podział majątku wspólnego”.

W przypadku jednak gdy pożyczka została spłacona ze środków wspólnych nie ma Pan możliwości żądania zwrotu nakładów.